Wbrew temu co się może wydawać sporządzenie testamentu jest proste i tanie. Dla ułatwienia – udostępniam gotowy szablon, na którym można się wzorować.
Nie chcemy myśleć o swojej śmierci, ale niestety pandemia koronawirusa doskonale pokazuje, że niespodziewany zgon nie jest tylko domeną emerytów. I chociaż dobrze wiemy, że „wypadki chodzą po ludziach”, to niestety sporządzanie testamentu jest nadal rzadkością w naszym kraju. Z badania przeprowadzonego w 2021 r. przez Kantar wynika, że zaledwie 8% Polaków w wieku 45+ napisało testament. No to dzisiaj spróbuję Wam nieco ułatwić to zadanie.
W tym artykule publikuję kompletny wzór testamentu sporządzanego notarialnie. Z technicznego punktu widzenia testament może być sporządzony na różne sposoby, w tym także odręcznie (pismo własną ręką CAŁEJ TREŚCI – nie wydruk!), ale najlepiej skorzystać z pomocy notariusza, bo wtedy testament nabiera mocy dokumentu urzędowego i trudno go później podważyć. Notariusz pomoże także w prawidłowym przygotowaniu wszystkich zapisów.
Od razu uprzedzę, że to wcale nie jest drogie. Taksa notarialna za sporządzenie podstawowego testamentu wynosi maksymalnie 50 zł + VAT. Maksymalnie, co oznacza, że zaprzyjaźniony notariusz może Wam ją dodatkowo obniżyć. Nieco droższe jest sporządzenie bardziej złożonych testamentów, w których chcemy kogoś wydziedziczyć lub umieścić zapisy windykacyjne (zapisać konkretne składniki majątku konkretnym osobom).
Zapraszam do lektury. 🙂
Kilka zastrzeżeń
- Poniższy artykuł to zasygnalizowane tematu testamentów. Absolutnie nie jest to publikacja wyczerpująca temat.
- Artykuł opisuje mój bardzo prosty scenariusz dziedziczenia przy konkretnych moich założeniach (wymienionych w artykule).
- Każdy inteligentny człowiek powinien rozumieć, że artykuł taki jak ten ma przede wszystkim zachęcić do przygotowania własnego testamentu według swoich założeń, ale…
- … Rozsądny człowiek nie przygotowuje takich rzeczy „na kolanie” lecz konsultuje się z prawnikami-profesjonalistami.
- Ja prawnikiem nie jestem, więc żadnych profesjonalnych podpowiedzi Wam nie udzielę.
- Dzielę się informacjami w dobrej wierze. Używacie ich na własną odpowiedzialność.
Dlaczego warto sporządzić testament?
Co jakiś otrzymuję listy od Czytelników, którym niespodziewanie zmarł ktoś bliski kto testamentu nie zostawił. Te osoby wiedzą najlepiej, jak bardzo skomplikowane potrafi być postępowanie spadkowe – zwłaszcza, jeśli dotyczy to osób żyjących w nieformalnych związkach. W takich sytuacjach scenariusze dziedziczenia ustawowego potrafią działać kompletnie wbrew woli zmarłych osób, które… nie zadbały zawczasu o określenie zasad podziału ich majątku po śmierci. Sytuacja dodatkowo komplikuje się, jeśli potencjalnych spadkobierców jest wielu i są oni ze sobą w taki czy inny sposób skonfliktowani. Nawet jeśli takiego konfliktu nie ma za życia spadkodawcy, to może się on pojawiać i zaognić w momencie podziału majątku – zwłaszcza, gdy np. okazuje się, że między kilka osób trzeba podzielić nieruchomość.
Sam widzę co najmniej kilka powodów do sporządzenia testamentu:
- Chcę mieć wpływ na to, co stanie się z moim majątkiem. Całe życie na niego pracowałem i chciałbym żeby został on podzielony zgodnie z moją wolą.
- Chcę ułatwić najbliższym korzystanie z majątku w możliwie krótkim czasie. Prosty testament jednoznacznie pokazuje kto i co dziedziczy, i umożliwia sprawne wydanie przez notariusza poświadczenia dziedziczenia (bez przeprowadzania postępowania spadkowego przez sąd). W praktyce = w ciagu jednego dnia spadkobiercy mogą w pełni dysponować odziedziczonym majątkiem. Dla porównania = stwierdzenie nabycia spadku realizowane na drodze sądowej może trwać miesiące lub nawet lata (w spornych sytuacjach).
- Chcę opisać szczegółowo różne scenariusze dziedziczenia, w zależności od tego czy umieram tylko ja, czy również moi potencjalni spadkobiercy. No bo w sumie mam zupełnie inne podejście do dziedziczenia w zależności od tego, czy umieram tylko ja czy np. wspólnie z Żoną.
- Chcę jednoznacznie wskazać moją wolę w zakresie przejęcia opieki prawnej nad dziećmi.
Na szczęście wszystkie powyższe wymogi można zawrzeć dosłownie na jednej stronie testamentu, o czym za chwilę się przekonacie.
Mój scenariusz dziedziczenia, czyli co zapisać w testamencie
Zacznę od tego, że każdy pisze swój własny testament. Nawet jeśli żyjemy w małżeństwie posiadającym wspólność majątkową, to każdy z małżonków musi napisać oddzielny testament. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby były one identyczne co do scenariusza dziedziczenia. Tak właśnie zrobiliśmy z Gabi (moją Żoną).
Nasz scenariusz dziedziczenia jest bardzo prosty i wydaje mi się, że jest jednocześnie reprezentatywny dla wielu Czytelników-małżonków posiadających dzieci. Poniżej przedstawiam wszystkie scenariusze – pisząc w osobie pojedynczej:
- Chcę żeby w przypadku mojej śmierci wszystko odziedziczyła moja Żona. Jeśli umrę, to Gabi ma przejąć cały majątek i dysponować nim według swojego uznania.
- Jeśli umrzemy obydwoje z Gabi, to chcę, aby majątek w równych częściach odziedziczyły nasze dzieci. To rozwiązanie na sytuację, w której – przykładowo – wspólnie z Gabi giniemy w wypadku samochodowym.
- Jeśli umrzemy w trójkę z jednym dzieckiem, to chcę aby cały majątek przypadł drugiemu dziecku.
- Jeśli zginie cała nasza rodzina, to majątek powinien w całości trafić do konkretnej osoby / osób / organizacji. Tu także nie chcę żadnej przypadkowości lub przepadku majątku i chcę go przekazać konkretnym osobom oraz organizacjom dobroczynnym.
Reasumując: moją wolą jest przede wszystkim zabezpieczenie finansowe najbliższych. Ale oprócz powyższych zasad dotyczących samego dziedziczenia majątku, mam także dwa dodatkowe wymagania związane z tym, że tylko jedno z naszych dzieci jest pełnoletnie.
- W przypadku drugim (gdy umrzemy razem z Gabi i to dzieci będą dziedziczyć majątek), chcę aby syn był wykonawcą mojego testamentu (jest już pełnoletni).
- Jednocześnie chcę wyznaczyć konkretną osobę na opiekuna córki – do czasu osiągnięcia przez Nią pełnoletności.
To tyle. Proste jak drut.
Zauważcie, że taki prosty testament nie mówi nic na temat tego co ma się stać z moimi firmami, blogiem, znakami towarowymi, poszczególnymi nieruchomościami, zainwestowanymi środkami itd. – mają one po prostu przypaść w całości Żonie albo w równych częściach dzieciom. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby konkretnymi składnikami majątku zadysponować w konkretny sposób, ale w przypadku małżeńskiej wspólnoty majątkowej trzeba pamiętać, że decydować możemy tylko o tej części majątku, która należy do nas.
Testament – gotowy szablon
Poniżej zamieszczam gotowy wzór testamentu w formie aktu notarialnego napisanego zgodnie z zakładanym przeze mnie scenariuszem dziedziczenia (opisanym powyżej).
Uwaga na zachowek!
Dodaję ten akapit, bo widzę w komentarzach sporo uwag, co do treści mojego testamentu i próby podważania możliwości jego praktycznej realizacji, np. zadysponowania, że cały spadek przypada Żonie.
Przypomnę, że podstawową rolą tego testamentu jest umożliwienie jak najsprawniejszego dysponowania całym majątkiem przez moją Rodzinę po mojej śmierci. Testament + poświadczenie dziedziczenia = natychmiastowy dostęp do środków przez dziedziczącą osobę / osoby. Tu najbardziej chodzi o to, aby poszczególne instytucje finansowe nie utrudniały / nie uniemożliwiały dostępu do środków oczekując na potwierdzenie praw spadkobierców.
Dla jasności: wskazanie przeze mnie Żony jako dziedziczącej wszystko nie oznacza, że dzieci nie mają prawa do części spadku. Mają i mogą wystąpić o zachowek (tu więcej na ten temat). Mogą ale nie muszą. A nawet jak wystąpią, to i tak muszą wtedy przejść procedurę sądową. Niemniej – zgodnie z moją wolą – do czasu rozstrzygnięcia postępowania Żona i tak będzie dysponowała całym majątkiem i co najwyżej później zobowiazana będzie wypłacić dzieciom zachowek. I to jest dla mnie / nas OK.
Nasza intencja jest prosta: do czasu, dopóki żyje którykolwiek z rodziców, dzieci mają radzić sobie w dorosłym życiu same nie licząc na jakiś zastrzyk finansowy z tytułu spadku. Spokojnie – za naszego życia zapewniamy im na tyle dobry start, na ile potrafimy i uważamy za stosowne. Testamenty to próba jak najsprawniejszego uregulowania sytuacji, w której ta sielanka i „standardowe funkcjonowanie rodziny” zostanie zakłócone śmiercią któregoś z rodziców.
Na testamencie temat się nie kończy!
Spadkobiercy muszą skądś się dowiedzieć, że zmarły sporządził testament. Oczywiście najlepiej poinformować ich o tym jeszcze za życia oraz wskazać miejsce, w którym mogą znaleźć wszystkie dokumenty, do których powinni zajrzeć w wypadku naszej śmierci.
Ja w znanym rodzinie miejscu przechowuję nie tylko testament, ale także komplet innych dokumentów, systematycznie aktualizowaną listę składników majątku (wraz z ich lokalizacją), komplet uprawnień dostępowych oraz dokładną instrukcję postępowania w przypadku mojej śmierci, m.in. wskazującą jak zarządzać majątkiem, ale też co zrobić z blogiem, profilami w mediach społecznościowych itd. To zdecydowanie temat na oddzielny artykuł…
Co jednak zrobić, jeśli spadkobiercy nie wiedzą gdzie jest testament, ale jednocześnie wiedzą, że był on zawarty notarialnie? W Polsce istnieje Notarialny Rejestr Testamentów (NOTR) i sporządzając testament warto zadbać o to, aby informacja o nim trafiła do tego rejestru. Jest to operacja całkowicie bezpłatna a znacząco ułatwiająca późniejszą realizację woli zmarłego. Wystarczy, że spadkobiercy udadzą się z aktem zgonu do dowolnego notariusza, a ten – korzystając z bazy NOTR – ustali czy testament został sporządzony i w której kancelarii notarialnej należy go szukać.
Dla jasności: w NOTR nie ma testamentów – jest tylko informacja, gdzie można go znaleźć i to tylko w sytuacji, gdy testator (czyli osoba sporządzająca testament) zażyczyła sobie, by informacja taka trafiła do rejestru. Co więcej, w dowolnej chwili można także zażądać usunięcia informacji o testamencie z tego rejestru.
Kilka słów na koniec
Uprzedzając ewentualne pytania: wszystko u mnie w porządku. 🙂 Nasze testamenty sporządziliśmy już dawno temu. Sama świadomość, że mam to już z głowy daje mi duży spokój, że zrobiłem to co należy, aby zabezpieczyć sprawne przejęcie kontroli nad całym majątkiem czy to mojej Żonie, czy mi, czy też dzieciom.
Mam nadzieję, że tym artykułem udało mi się Was przekonać, że w tym temacie nie ma nic strasznego czy trudnego i temat testamentu można załatwić w zasadzie od ręki.
Jeśli niewygodnie Wam jest teraz wybrać się do notariusza, to przynajmniej napiszcie swój testament ręcznie (UWAGA: cały musi być napisany ręcznie i opatrzony podpisem imieniem i nazwiskiem oraz datą) i zostawcie w wiadomym rodzinie miejscu.
Samego zdrowia Wam życzę!
Cześć! Jestem Michał. Dzięki zarabianiu na blogu i rozsądnemu oszczędzaniu stać mnie na wiele. Chcę Ci pokazać jak zadbać o domowy budżet, wychodzić z długów, pomnażać oszczędności i samemu zadbać o godziwą emeryturę. 
{ 58 komentarzy… przeczytaj komentarze albo dodaj nowy komentarz }
Michale,
niestety Twoje podejście do dziedziczenia jest trochę takie amerykańskie.
Ale na początku jedna i podstawowa uwaga.
TRZEBA MIEĆ TESTAMENT.
Oczywiście, najlepiej notarialny, bo wtedy nigdzie nie zginie, zawistny krewny nie podrze, nie spali się itp.
ALE – powinieneś tu napisać jasno. Testament własnoręczny musi być napisany CAŁY własnoręcznie, musi być na nim data jego sporządzenia i musi być podpisany. Najlepiej imieniem i nazwiskiem, ale bywały już sytuacje, że podpis „Tato” też był uznawany za podpis, jeśli nie było wątpliwości kim był z imienia i nazwiska tata.
Dla ścisłości – w razie wypadku i faktycznej śmierci obojga Was i tak Sąd będzie ustalał, kto z Was zmarł jako pierwszy, bo w postanowieniu lub notariusz w poświadczeniu dziedziczenia będzie musiał przyjąć, kto po kim dziedziczył najpierw – czyli Ty po żonie w całości, a następnie (przy założeniu, że zmarłeś o sekundę później od Gabi), Twoje dzieci po połowie – lub na odwrót. Wbrew pozorom jest to istotne, bo może się okazać (czego nie życzę), że córka okaże się niegodna dziedziczenia po Gabi i wtedy w tym pierwszym przypadku dostanie połowę majątku, a w drugim będzie podstawa do prowadzenia postępowania o uznanie jej za niegodą dziedziczenia. Wiem, że tu tak nie będzie, ale pisze to żeby pokazać jak takie drobiazgi mają znaczenie.
Co DO OPIEKI – te zapisy w testamencie to niestety w polskiej praktyce pobożne życzenia – jeśli córka będzie niepełnoletnia w chwili Waszej śmierci to tu decydujące znaczenie będzie miała decyzja sądu rodzinnego, który może, ale wcale nie musi wziąć pod uwagę tego co napisałeś (napisaliście) w testamentach. To nie USA.
A testamenty na siebie nawzajem, przy dzieciach niepełnoletnich w pełni popieram. Jak są małe dzieci, po śmierci na wszystkie decyzje (sprzedaż mieszkania, działki, zaciągnięcie kredytu na remont) trzeba zgody sądu rodzinnego, który może, ale nie musi się na to zgodzić. Jak wszystko jest zapisane na małżonka to tego problemu nie ma.
I pamiętajcie – jeśli kogoś wydziedziczacie – musicie wskazać konkretne powody dlaczego to robicie – nie wystarczy napisać bo ojciec, brat, siostra byli niedobrzy. Jeśli tak napiszecie to później sąd nie uzna takiego kogoś za niegodnego dziedziczenia. A to ma znaczenie bo wtedy może się taki ktoś domagać połowy lub 2/3 tego co by mu przysługiwało na mocy dziedziczenia testamentowego.
Ja mam już chyba 5 z kolei testament (poprzednie należy niszczyć) i żyję 🙂
100% zgody co do tego co zostało już napisane. Poza tym ważny i potrzebny artykuł.
Tak zgadzam się, że warto żeby Michał dopisał ważną uwagę, że testament własnoręczny musi być CAŁY napisany odręcznie, a nie na komputerze i tylko podpis, bo inaczej nieważny. Często ludzie myślą że można wydrukować i tylko podpisać a to pułapka.
Co do kolejności śmierci – nie masz racji, bo w razie wypadku samochodowego dwie osoby mogą zginąć jednocześnie. Mówi o tym kodeks cywilny:
Art. 32. Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
Oczywiście jeżeli w wypadku najpierw zginie od razu jedna osoba, a druga np. w szpitalu po kilku dniach, to mamy kolejność dziedziczenia kto po kim i kiedy – a testament Michała to przewiduje.
Co do opiekuna na dzieckiem po śmierci rodziców – trzeba rozróżniać dwie kwestie. Jedna to tak jak piszesz sąd rodzinny będzie decydować kto będzie sprawował władzę rodzicielską, zwykle jest to np. babcia dziadek lub rodzeństwo zmarłego w ostateczności dom dziecka/rodzina zastępcza. Zupełnie odrębną kwestią natomiast jest zarządca masy spadkowej, którego w testamencie jak najbardziej można powołać. Mówi o tym kodeks rodzinny:
Art. 102. W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Warto powołać takiego zarządcę, który zna zmarłego i będzie się zajmował majątkiem do czasu pełnoletności spadkobiercy.
Hej Ja i Robert,
Dzięki za uzupełnienia. Dopisuję, że „CAŁY” chociaż wydawało mi się to oczywiste skoro zaznaczałem, że „odręcznie (pismo własną ręką)”. No, ale skoro podkreślacie, to widać, że jednoznaczne to nie było…
Pozdrawiam!
Cały to za mało. Cały to data, treść i podpis.
To jeszcze warto pamiętać, że w sytuacji śmierci obojga małżonków w nieodległym czasie po sobie, gdy druga osoba nie przyjęła/odrzuciła spadku, osoby dziedziczące mogą w jej imieniu odrzucić spadek, a tym samym odziedziczyć całość pomiędzy siebie (łatwiej wtedy zarządzać majątkiem z perspektywy US i np braku podatku).
Ale Michał napisał o opiece, a nie o zarządzie majątkiem. A to dwie różne kwestie.
A co do dziedziczenia to co do zasady sąd będzie dążył do ustalenia kto najpierw zginął i jestem przekonany, że będzie ustalał, że jedna osoba zginęła pierwsza bo wtedy mielibyśmy do czynienia z art. 927 kc, a to zawsze mniej korzystne jest.
Przydatna rada zwłaszcza teraz gdy jest ograniczony dostęp do lekarza i wkrótce zaczniemy zbierasz żniwo braku profilaktyki.
Dziękuję!!!
Jeśli chciałabym aby mąż dziedziczył spadek z dobrodziejstwem inwentarza czy wystarczy, że napiszę w testamencie napisanym odręcznie info typu
oświadczam, że do całego spadku powołuje swojego męża…………. , imiona rodziców: XXX i YYY, PESEL XXX.
Kwestia sposobu przyjęcia spadku to co innego: spadkobierca podejmuje decyzje czy przyjmuje spadek wprost, z dobrodziejstwem inwentarza albo spadek odrzuca. Jeżeli nie wypowie się w tym zakresie w terminie 6 miesięcy to wg. obecnego stanu prawnego przyjmie spadek wprost.
Co do testamentu, jeżeli go Pani podpisze i opatrzy datą, to tak.
chyba jednak jak sie nie wypowiedza w ciagu 6 miesięcy to przyjmuja z dobrodziejstwem inwentarza
Strasznie to Pan skomplikował 😉 taki wzór testamentu notarialnego w gruncie rzeczy na niewiele się zda.
Uzupełniając kwestie testamentu własnoręcznego, o których napisał komentujący wyżej warto dodać, żeby wypowiadać się w nim precyzyjnie tak aby nie było wątpliwości co do tego co testator miał na myśli.
Ma to szczególnie znaczenie wtedy, gdy pojawi się spór co do testamentu i np. ostatnia wola zawierała wyliczenie składników majątku spadkodawcy, lecz pominęła cześć z nich które przedstawiają wartość. Wtedy można podjąć się próby interpretacji testamentu i przyjąć, że te wyliczone składniki są elementem rozporządzenia, a cała reszta jest dziedziczona z ustawy.
Co do wydziedziczenia – trzeba pamiętać, że wydziedziczonego traktujemy tak jakby nie dożył otwarcia spadku, co oznacza, że wówczas spadkobiercami zostaną jego zstępni.
Hej Paweł,
Dziękuję za komentarz. A co niby tak strasznie skomplikowałem i niby dlaczego rzekomo „na niewiele się zda”?
Pozdrawiam!
Chodziło mi o to, że ten testament w PDF jest typowym testamentem notarialnym i zawiera elementy, które dla najprostszego testamentu – odręcznego – są zbędne.
A sam testament notarialny i tak sporządzi notariusz. Wzór na pewno jest o tyle przydatny, że pozwoli osobie, która do notariusza w tym celu się wybierze mieć ogląd co do istotnych jego elementów i pomoże przygotować się do tej czynności.
Przyczepiłeś się… Michał dał wzór – żeby ktoś wypełnił, wysłał do notariusza i oczywistym jest że notariusz to sporządzi, ale żeby to zrobił tak jak napisałeś musi dostać informacje, a dostanie ją na drafcie dokumenty który Michał wrzucił 😉
Ale wy lubicie ludzie się przyczepiać 😉 – jedynym merytorycznym twoim komentarzem było to że mogą sobie ludzie napisać ,,odręcznie” i ma tą samą wartość, ale tak jak Michał napisał ktoś z przyjaznych członków rodziny, może go spalić wyrzucić i nie będzie po nim śladu 😉
Świetny artykuł. Dziękuje Ci za podzielenie się pdfem.
Swoją drogą artykuł opisujący „listę kontrolną po śmierci” byłby bardzo ciekawy i pomocny dla ludzi przezornych.
Jeżeli zechciałbyś opisać swoje doświadczenia z pewnością byłoby to wartościowe.
Ściskam
Tomasz
Popieram – tez jestem ciekawy takiej listy.
Dodałbym też kolejne zagadnienie testamentu majątku cyfrowego: każdy z nas ma jakieś kont pocztowe, mediów społecznościowych, grup oraz te powiązane z życiem realnym jak rachunki, loginy do banków i innych instytucji. Sam fakt zarządzania życiem cyfrowym jest trudny to sytuacja gdy umiera ktoś kto zarządza gospodarstwem może być bardzo problematyczne dla dziedziców i małżonka.
Przykładem jestem ja który zarządza cała informatyczną strefą domu (komputery, sieć, nas i chmura domowa, telewizor, telefony itp..) a do tego zarządzam finansową częścią (rachunki, inwestycje, konta bankowe). Całość jest dość dynamiczna bo danych przybywa (choćby backupy z telefonów czy zmieniające się inwestycje) to brakuje mi pomysłu jak to spiąć w jakiś łatwo zarządzany system z klarowną informacją dla ewentualnego laika jak dostać się do poszczególnych elementów systemu i gdzie pochowana jest kasa :).
Przeczytaj(cie) poniżej wpis na temat Adama i z3s.pl – to też nie do końca wyczerpuje temat kont internetowych, ale daje dość dobry start. Do nagrania YT jest artykuł tekstowy (guglaj „czy masz swój cyfrowy testament”). W skrócie: przygotowujesz jawny (dla rodziny) opis, że szczegóły są na bitwarden. A tam ustawiony dostęp alarmowy (emergency access). I dalej wszystkie hasła, namiary na agenta ubezpieczeniowego, szczegóły gdzie są kwity od nieruchomości i samochodu (i zapasowe kluczyki!), kiedy i jak spłacać raty kredytu, gdzie schowałeś złote monety, itp.
Michale,
Dając takie rady, wzory dokumentów prawnych możesz szkodzić innym ludziom, mając takie, a nie inne zasięgi i to, co przekazujesz. Wskazane byłoby więcej roztropności i pokory co do swojej wiedzy w temacie.
Niestety „możesz sobie chcieć”, żeby wszystko odziedziczyła Twoja żona. Tak się nie stanie. Jak napisał ktoś inny – Polska to nie USA. Tutaj mamy prawo spadkowe, regulujące te kwestie, które mają instytucje chroniące krąg spadkobierców, krewnych. To nie jest „takie proste” że napiszesz testament własnoręcznie czy notarialnie na jednej kartce, kilka zdań, i będzie wykonana wola Twoja jaka chcesz.
Słowa nie ma w Twojej publikacji o prawach innych spadkobierców – instystucji ZACHOWKU – a więc zapewniającej innym schedę, nawet jeśli chciałbyś, żeby aktualna żona dostała wszystko, a byłoby to z pokrzywdzeniem pozostałych uprawnionych.
Byłoby profesjonalne, gdybyś odniósł się do publikacji jakie są na ten temat, może zacytował specjalistów od prawa spadkowego (są blogi, serwisy prawne) lub zwyczajnie zrobił lepszy research i byś znalazł podstawowe informacje w tej mierze. Choć najlepiej poczytać przepisy na ten temat.
Papier przyjmie wszystko – widać, że blog też. Notariusz też dużo przyjmie, ale o tym szary człowiek nie wie. Notariusz odpowiada do pewnego stopnia – o tym warto, żeby ludzie się dowiedzieli. Do notariusza powinno się iść z adwokatem lub radcą prawnym, żeby nie było później płaczu i zgrzytania zębami.
W Twoim wpisie powinno też paść, że ważny jest ustrój małżeński majątkowym, z punktu widzenia dziedziczenia. Są różne zasady dziedziczenia przy różnych ustrojach majątkowych oraz w zakresie tego, co wchodzi do schedy spadkowej. Diabeł tkwi w szczegółach.
Znamy z Twoich publikacji niechęć do prawników. W tym wypadku może ona wyjść Tobie, Twoim spadkobiercom i krewnym bokiem. Może też to wyjść bokiem Twoim czytelnikom naśladującym Twoje „chcę 100% dla żony”.
Hej Otco,
Nie sposób nie odnieść wrażenia, że się czepiasz. Dla Twojej informacji:
– To nie jest publikacja wyczerpująca temat testamentów.
– Artykuł opisuje mój bardzo prosty scenariusz przy konkretnych (też moich) założeniach (wymienionych w artykule).
– Każdy inteligentny człowiek powinien rozumieć, że artykuł taki jak ten ma zachęcić do przygotowania własnego testamentu według swoich założeń.
– Rozsądny człowiek nie robi takich rzeczy „na kolanie” lecz konsultuje się z prawnikami-profesjonalistami.
Zarzucasz mi brak profesjonalizmu i słusznie – bo ten artykuł ma być jedynie zasygnalizowaniem tematu i zachęceniem do aktywności a nie encyklopedią wiedzy o testamentach. Szkoda, że nie zauważasz tej subtelnej różnicy.
I porzućże spekulacje na temat mojej rzekomej niechęci do prawników, bo błądzisz przeokrutnie. Mógłbym wiele zarzucić niektórym prawnikom, ale nie ma to nic wspólnego z niechęcią do prawników „in general”. 🙂
Pozdrawiam!
Michale,
Masz rację – czepiam się 🙂 , a przynajmniej tak to może wyglądać, przez formę.
Wybacz mi formę – mogłem napisać to inaczej – emocje wzięły górę. Dzisiaj napisałbym inaczej. Miałem wyrzuty sumienia po tym tekście. Moje emocje – miałem nadzieję, że poruszysz pewne kwestie i chyba byłem zawiedziony. Rozumiem, mimo tego takie przedstawienie tematu (tj. zarys, naświetlenie). Masz rację – nie zauważyłem tego.
Mój komentarz pisałem pro publico bono. Mam nadzieję, że dzięki temu ktoś poczyta co to zachowek lub będzie lepiej przygotowany do wizyty u notariusza w tym temacie.
Masz rację – są prawnicy i prawnicy. Mój tekst się wziął, że w jednej Twojej książce przeczytałem niedawno, że najpierw piszesz umowę, potem dajesz do prawnika. Tutaj przy testamentach odniosłem podobne wrażenie. Ale widać może mylne.
Świetnie, że propagujesz tematy i rozszerzasz horyzonty. Keep it up.
Trzymaj się.
Pozdrawiam.
Hej Otco,
Dzięki wielkie za ten komentarz. 🙂
Dobrego dnia!
Zachowek nie jest wypłacany z urzędu tylko na wniosek. Więc jeśli dzieci nie wystąpią o niego to cały majątek przypada żonie.
Wiele osób decyduje się na to w przypadku gdy mają nieruchomość objętą kredytem i małoletnie dzieci. Dzięki temu w przypadku konieczności sprzedania nieruchomości (np. z powodu utraty możliwości spłacania kredytu) nie ma konieczności uzyskiwania zgody sądu na tą sprzedaż. W przypadku gdy spadkobiercami są małoletnie dzieci rodzic nie może swobodnie dysponować ich spadkiemi na wszelkie operacje trzeba uzyskiwać zgodę sądu.
Witaj Michale,
Przymierzamy się do sporządzenia testamentu z żoną. Chodzi nam o to, że chcemy aby nasz majątek przypadł dwójce dzieci po równo. Ponieważ już przekazaliśmy część majątku jednemu dziecku, chcemy aby podział pozostałej części majątku nie był po poowie. Problem w tym, i to potwierdził notariusz, że w polskim prawie sąd nie musi uwzględniać testamentu i jeśli spadkobiercy zakwestionują go, to może nastąpić „z domniemania” podział masy spadkowej po równo. Czy jest na to jakiś sposób?
„w polskim prawie sąd nie musi uwzględniać testamentu i jeśli spadkobiercy zakwestionują go, to może nastąpić “z domniemania” podział masy spadkowej po równo” – trudno tu się zgodzić z tym co piszesz, jeżeli testament jest ważny (poprawnie sporządzony, poprawna forma treść i przez osobę zdolną do sporządzenia testamentu) to niby dlaczego sąd miałby nie uwzględniać testamentu, jeśli tylko zostanie ujawniony? Nie ma takiej możliwości żeby sąd nie uwzględniał ważnego testamentu. Co do kwestionowania ważności testamentu to oczywiście każdy może podnosić różne argumenty, np. że testament nieważny bo sfałszowany czy cokolwiek innego, jednak powtarzam jeżeli testament jest w porządku, no to takie zarzuty będą oddalone przez sąd i sąd stwierdzi nabycie spadku zgodnie z treścią testamentu.
Tu jest kwestia związana z działem spadku i kwestią zaliczenia darowizn na poczet przypadającego udziału – art. 1042 kc i n.
Polecam konsultację u radcy prawnego lub adwokata w tym temacie. Darowizny na rzecz spadkobierców ustawowych zaliczają się na poczet spadków, więc mimo zakwestionowania testamentu będzie to uwzględnione przy podziale masy spadkowej.
Jeżeli przy dziale spadku okaże się, że spadkodawca dokonał za życia darowizn, które podlegają doliczeniu, to wówczas ich wartość dodaje się do wartości spadku. Tak uzyskaną wielkość dzieli się na schedy spadkowe, przypadające każdemu ze spadkobierców ustawowych, według zasad dziedziczenia ustawowego.
Z polskiego na nasze – darowizny przekazane za życia obniżają wartość spadku przypadającą danej osobie, na przykład jednemu dziecku, ale nadal może być tak, że to dziecko do drugiego wystąpi z roszczeniem zachowku, bo w momencie darowizny córka dostała kasę 200 tys. złotych a w momencie śmierci syn kawalerkę, której wartość w międzyczasie wzrosła z 200 na 300 tysięcy. Wtedy córka nadal może się ubiegać o dodatkowe 50 tysięcy zachowku
Zwróćcie uwagę, że nie możecie napisać testamentu wspólnie z żoną (będzie nieważny). Każde z Was musi napisać oddzielnie
Potrzebny wpis! Czas odczarować testamenty i odsuwanie myśli o nieuchronnym, czyli śmierci i upowszechnić testamenty jako coś potrzebnego. (bo kto w sądzie o spadek się sądził ten wie o czym mowa)
Oprócz wskazanych we wpisie powodów sporządzenia testamentu, chciałbym zwrócić uwagę na „pragmatyczność” jego sporządzenia w przypadku małoletnich dzieci. Mianowicie, w przypadku dziedziczenia ustawowego i małoletnich, do rozrządzenia spadkiem (sprzedażą czegokolwiek, uzyskaniem dostępu do konta! przez małżonka) wymagana jest zgoda sądu rodzinnego. Taki mały szczegół, o którym nie każdy sobie zdaje sprawę, a powodujący spore komplikacje w wystarczająco ciężkim po stracie najbliższych czasie.
Ukłony, zdrowia życzę
Czy ktoś może wyjaśnić o co chodzi z podważaniem testamentów? Ale nie na podstawie mitów i zasłyszanych opowieści tylko na konkretnych przykładach? Na przykład może jakiś prawnik się spotkał z taką sprawą w swojej karierze? Zastanawiam się ,jak się przed tym ustrzec , bo obawiam się że opłacenie notariusza nie koniecznie musi zalatwic sprawę.
Podważanie testamentów jest bardzo częste.
W sprawie kogoś z mojej rodziny oczywiście był zarzut, że osoba mi bliska nie napisała tego testamentu własnoręcznie – dlatego lepiej zrobić testament notarialny – trudniej go podważyć.
Przy własnoręcznym ludzie często piszą na komputerze i podpisują ręcznie – testament jest nieważny.
Kolejny zarzut to oczywiście zarzut, że osoba, która go sporządziła nie miała świadomości co robi i tu również lepiej zrobić to u notariusza bo w razie czego zostanie on przesłuchany na okoliczność stanu testatora w chwili sporządzania testamentu – a to nie będzie wujek spod lasu a z reguły doświadczony prawnik.. I dlatego nie należy czekać i zwlekać z testamentem na ostatnią – czytaj chorobową chwilę – bo potem Ci nieobdarowani będą chwytali się każdej okoliczności by podważyć.
Hej Michał, mógłbyś jakoś skomentować czemu powołujesz wykonawcę tylko w przypadku gdy Twój syn dziedziczy? Czemu w sytuacji gdy zostanie żona, albo tylko córka uznałeś, że nie jest to potrzebne?
Hej Michał,
Chcę aby syn był wykonawcą testamentu tylko wtedy, gdy „nie ma” mnie i Gabi, czyli w przypadku, w którym dziedziczy on i jego siostra. Syn jest pełnoletni. Córka nie.
Gdy Żona będzie żyła, to ona ma odpowiadać za wszystko. Gdy będzie tylko córka = dziedziczy wszystko i jedynie do opieki nad nią (do czasu pełnoletności) wskazuję konkretną osobę.
Pozdrawiam!
Kontrowersyjne wydaje mi się wyłączenie od dziedziczenia dzieci. Czy rozmawiałeś z dziećmi, szczególnie pełnoletnim i one rozumieją i akceptują Twoją decyzję? Może zapytaj psychologa jakie to będzie może mieć konsekwencje? Wyobrażam sobie, że mnie by było bardzo ciężko w takiej sytuacji, kiedy zostałabym odsunięta od dziedziczenia po ojcu. Uważam, że może to zaciążyć również na relacji z mamą, która „wzbogaciłaby się” ich kosztem.
Nie wiem ile lat ma Twoja córka – i czy ograniczenia wynikające ze zgody sądu rodzinnego są aż tak dotkliwe, ile mogą trwać, rok? 2 lata ? żona planuje natychmiast wszystko wyprzedawać? A jeżeli nawet Ty popierasz szybką wyprzedaż po Twojej śmierci to udzielenie zgody sądu nie jest wyprawą w kosmos.
W pesymistycznym przypadku Twoje dzieci mogą nie dostać po Tobie nic.
Wyobraź sobie, że po Twojej śmierci, żona, która odziedziczy wszystko, powtórnie wychodzi za mąż. I tak jak zrobiła to z Tobą sporządzają sobie testamenty „wszystko na męża/żonę”, pechowo dla dzieci umiera pierwsza.
Hej Mari,
Po pierwsze: dzieci nie są wyłączone z dziedziczenia. Technicznie zachowują prawo do zachowku, więc spokojnie mogą dochodzić swojej części spadku od jednego z żyjących rodziców… albo uznać, że rodzic jest na tyle spoko, że prędzej czy później i tak zejdzie zostawiając im majątek.
To co Tobie wydaje się kontrowersyjne, to… tylko Twoja opinia. Dla nas jest to całkiem naturalne podejście, które kodujemy dzieciom od lat – zapewniamy im w miarę dobry start w dorosłe życie (na różne sposoby), ale potem powinny liczyć przede wszystkim na siebie w zakresie finansowania swojego życia.
Co do moich wyobrażeń na temat tego, co może zrobić Żona i co rzeczywiście zrobi = umówmy się, że to nasza prywatna kwestia. 🙂 Osobiście nie mam nic przeciwko temu żeby moja Żona po moim ewentualnym przedwczesnym zejściu urządziła sobie życie jak najlepiej dla Niej. Wręcz sobie tego życzę. Ale to Jej sprawa a nie moja. Jestem też świecie przekonany, że o dzieci zadba zdecydowanie lepiej niż ja. To się nazywa zaufanie i to działa u nas w obydwie strony tak samo, i co do właśnie takich a nie innych zasad dziedziczenia mamy pełną zgodność.
Pozdrawiam
Brrr… nie życzę nikomu bycia w związku z osobą z takim jak wyżej podejściem do pieniędzy, majątku i relacji rodzinnych i chyba z całkiem nieźle rozbujanym ego 😉
jeszcze raz… pokłócić się z mamą – bo nic nie dostało się po tacie? serio?
Cześć,
dzięki wielkie za ten wpis. Ustaliliśmy z żoną, że na wtorek po majówce (akurat ma wolne za sobotę) idziemy do notariusza 🙂 Niby człowiek tego wszystkiego świadomy, ale w codziennym biegu zapomina się o uporządkowaniu ważnych spraw, które dzisiaj wydają się odległe. Czasami potrzebny jest bodziec do działania i ten wpis właśnie nim jest w naszym przypadku. A jęczeniem niektórych marudzących wszystkowiedzących nie ma sensu się przejmować. Kto miał zrozumieć przesłanie wpisu, ten zrozumiał. Kto nie, to nie. Komu pomoże, to pomoże. Dzięki!
Pozdrawiam,
Artur
Temat bardzo ważny i niestety rzadko poruszany.
My z mężem mamy testamenty od kilku lat. Notarialne z wpisem do rejestru testamentów. Kosztowało to z tego co pamiętam około 100 zł za jeden testament. Nie mamy dzieci i zależy nam na tym, żeby współmałżonek był jedynym spadkobiercą.
Wiele osób nie jest świadomych, że w przypadku bezdzietnego małżeństwa ustawowo małżonek dziedziczy jedynie połowę majątku, a druga połowa przypada rodzicom zmarłego (lub jeśli rodzice nie żyją rodzeństwu i ich dzieciom).
Michale, dzieki! Czekałem długo na taki temat na blogach które śledzę. A mnie interesuje coś innego niż pozostałych komentujących. Piszesz o tym że przechowujesz komplet innych dokumentów i systematycznie aktualizowaną listę składników majątku, tak żeby Twoi spadkobiercy mieli jak z tych środków skorzystać. Może pokusiłbyś się kiedyś o kilka słów wyjaśnienia jak ta sprawa wygląda logistycznie? Przy zróżnicowanych portfelach, instrumentach, firmach etc. w które jesteś zaangażowany zebranie tego razem nie jest chyba łatwe. Nie mówiąc już o tym że takie informacje w jednym miejscu, mogą stanowić smakowity kąsek…
Myślę, że uzupełnieniem do wpisu będzie ciekawe nagranie webinara Adama z z3s.pl: Twój cyfrowy testament: https://www.youtube.com/watch?v=JQyLyjeRLW8
Dokładnie! Też mam ten problem, bo to ja ogarniam u nas lokaty, obligacje i inne składniki majątku. Macie jakiś dobry sposób na ewidencjonowanie tego w sposób ciągły i bezpieczny?
Michał, a jak postępujesz w przypadku dziedziczenia portfela akcji u zagranicznego brokera. Da się to jakiś rozsądnie przekazać rodzinie żeby, przy sprzedaży akcji, nie musiała płacić podatku od całości wartości akcji tylko od zysku?
Cześć Michale,
Dziękuję za ten ważny wpis.
Ze względów praktycznych oraz z uwagi na prostotę – jako adwokat – radzę wszystkim, aby CO NAJMNIEJ sporządzić testament pisemny (oczywiście jeśli będzie notarialny to tym lepiej).
Wymienię tu więc 3 podstawowe zasady, jak prawidłowo sporządzić testament pisemny:
1) Koniecznie napisz testament w całości własnoręcznie i czytelnie.
Wymóg własnoręcznego napisania całości testamentu jest bezwzględny. Niedopuszczalne jest więc napisanie testamentu na komputerze lub maszynie do pisania i jego wydrukowanie. Nie możesz też poprosić innej osoby o spisanie treści testamentu, którą jedynie osobiście podpisałbyś. Bez znaczenia jest narzędzie pisarskie, którym się posłużysz (długopis, pióro, ołówek) oraz materiał piśmienniczy (papier, drewno). Pamiętaj jedynie, abyś napisał testament czytelnie.
2) Pamiętaj, abyś osobiście podpisał się pod swoim testamentem.
Własnoręczny podpis umieszczony w testamencie pisemnym jest warunkiem bezwzględnym ważności testamentu, gdyż umożliwia on identyfikację Ciebie jako testatora. Aby nie było żadnych wątpliwości najbezpieczniej jest, aby Twój podpis składał się z pełnego imienia (lub imion) i nazwiska. A w którym miejscu testamentu podpis powinieneś złożyć? Osobiście radzę Ci, aby Twój podpis znalazł się bezpośrednio pod tekstem dokonanych w testamencie rozrządzeń. Jeśli testament jest dłuższy niż jedną stronę to najlepiej je ponumeruj i podpisz się na ostatniej stronie.
3) Napisz na testamencie datę jego sporządzenia.
Osobiście polecam Ci, abyś napisał dokładną datę w formacie: dzień – miesiąc – rok, co utrudni ewentualną późniejszą próbę zmiany tej daty przez osobę trzecią (co się czasami zdarza). Lepiej więc napisać: 22 grudnia 2019 roku, niż 22.12.2019r. Możesz też napisać datę w całości słownie.
Pozdrawiam Ciebie Michale oraz wszystkich wspaniałych Czytelników bloga,
Rafał Ganowski
Witam.pomimo wielu opinii za i przeciw ,artykuł jest bardzo dobry porusza problem.
To daje początki aby ruszyć z tematem.
Pozdrawiam.
„Wystarczy, że spadkobiercy udadzą się z aktem zgonu do dowolnego notariusza, a ten – korzystając z bazy NOTR – ustali czy testament został sporządzony i w której kancelarii notarialnej należy go szukać.
Dla jasności: w NOTR nie ma testamentów – jest tylko informacja, gdzie można go znaleźć i to tylko w sytuacji, gdy testator (czyli osoba sporządzająca testament) zażyczyła sobie, by informacja taka trafiła do rejestru.”
A co w przypadku, gdy notariusz, u którego sporządzaliśmy testament i który wrzucił informację do NOTR, że testament jest u niego, zwinie interes / zginie / jego biuro z testamentami spłonie?
Kopia będzie w sądzie rejonowym dla danego obszaru. Poinformował mnie o tym notariusz na wypadek gdyby kancelaria nie istniala
Michał, dzięki. Właśnie dopinałem swój testament… na wzorze niemal identycznym jak Twój 🙂 – są pewne różnice, ale sens zachowany.
Dwa pytania:
1. W moim nie ma treści par. 7, 8, 9 z Twojego – czy są potrzebne?
2. Dzwoniłem do notariusza wstępnie obgadać temat. Powiedział, że nie muszę wymieniać dzieci bo to jest naturalne, że one dziedziczą. Powiedziałem, że tak – ale chodzi o uproszczenie im dostępu do tego, a po wtóre dalej wymieniam osobę, która obejmie zarząd nad spadkiem (dzieci niepełnoletnie). Powiedział, że nie ma znaczenia. No i nie pogadam bo nie mam wiedzy 🙂
Co myślisz?
W Polsce jest stosunkowo dobre prawo spadkowe i dlatego zwyczajnie w większości przypadków nie ma potrzeby pisania testamentu, który najczęściej i tak jest podważany po śmierci tudzież są problemy formalne.
Ok, a jak sprawić, żeby taki testament miał jak największe szanse na faktyczne zrealizowanie? Aby nie miał wad itp. no i jak to później jest z tym testamentem notarialnym, kogoś trzeba poinformować o swojej śmierci, np. notariusza 🙂 ? Wiem że to głupie, ale jak to działa? No i pytanie jak jest np. z udziałami w firmie, czy moja wola z testamentu może być podważona jeśli chodzi o udziały w spółce? 🙂 Dobry artykuł i wzór tak czy inaczej, doceniam pracę.
Drogi Michale
Przeczytalam Twoj artykul juz dawno, lecz dzisiaj chce podzielic sie historia ktora uswiadomi niektorym komentujacym dlaczego nalezy zapewnic dzieciom godziwy start finansowy w przyszlosc a nastepnie tak jak Ty ustanowic testament na zone/meza.
Otoz dzisiaj dowiedzialam sie iz moja starsza siostra posiadajaca po smierci naszego taty 1/6 domu rodzinnego postanowila zaszantazowac nasza mame aby ta przekazala jej zawrotne 200 tysiecy (oczywiscie do reki) gdyz jezeli tego by nie zrobila to wtedy siostra sprzedala by swoj udzial w rodzinnej nieruchomosci. Niestety mama zamiast udac sie do prawnika zgodzila sie.
Teraz po latach gdy obydwoje rodzice sa juz na tamtym swiecie okazuje sie iz moja siostra otrzymala w darowiznie od mamy mieszkanie wiele lat temu, na miesiac przed smiercia otrzymala kolejne rowniez w darowiznie, podstepem wynajmuje jeszcze jedno mieszkanie nie wydajac mi polowy czynszu a na dodatek chce zabrac dom rodzinny co dla mnie skonczylo by sie koniecznoscia wyprowadzki pomimo iz nasz tata zawsze zyczyl sobie zebym to ja zamieszkiwala dom rodzinny i tego tez wymagala nasza mama od siostry. (podkresle iz siostra mieszka we Francji i sciagniecie rozliczen spadkowych gdyby nagle postanowila sprzedac swoje nieruchomosci w Polsce byly by dlugo utrudnione. A co gorsza niemozliwe gdyby przekazala je swoim dzieciom.
Dlatego prosze wszystkich rozsadnych ludzi, aby jesli decyduja sie na dziecko najpierw zapewnili im mieszkanie/dom, wyksztalcenie, samochod, po prostu godziwy start w przyszlosc po to aby wasze dzieci nigdy nie stanely w sytuacji gdzie nie beda miec wlasnego bezpiecznego kata. Po to by spadek po rodzicach byl jedynie formalnoscia a nie walka o byt. Bo strach i przerazenie waszych dzieci nie jest warte waszej naiwnosci pod tytulem: ,,ja jej ufam, to moja corka, ona drugiej mojej corce krzywdy nie zrobi” badz ,,ja bede jeszcze zyc i testamentu nie potrzebuje”.
Hej Amando,
Dzięki wielkie za ten komentarz i olbrzymie wyrazy współczucia. Mam nadzieję, że uda Ci się doprowadzić tę sytuację do pomyślnego rozwiązania.
Powodzenia!
Dzięki Michale za bardzo potrzebny wpis!
Przy okazji chciałbym zapytać Ciebie, lub kogoś z Czytelników, czy jest możliwość zabezpieczenia rodziny na ewentualny stan pośredni, czyli np. po wypadku lub udarze jestem przez długi czas niekontaktowy pod aparaturą podtrzymującą, żona musi zmienić chatę na mniejszą, bo jej nie stać na utrzymanie obecnej, ale nie może, bo niby jeszcze żyję.
Z góry dzięki!
Bardzo wartościowy wpis. Czytałam z zaciekawieniem. Ostatnio po matce odziedziczyłam mieszkanie więc artykuł przydał się.Z chęcią polecę znajomym.
Artykuł bardzo cenny, dodam, że ja swój pierwszy testament sporządziłam w wieku bodajże 27 lat.
Może ktoś jest w stanie poradzić, w jaki sposób skutecznie wykluczyć przy pomocy testamentu możliwość zarządzania majątkiem małoletniego przez jego ojca, z którym jestem skonfliktowana. Dodam, że nigdy nie byliśmy małżeństwem, a ryzyko potencjalnych nadużyć z jego strony jest więcej niż pewne. Po kilku przeczytanych artykułach nie ufam także ewentualnym zarządcom powołanym przez sąd. Czy w przypadku wskazania innej konkretnej osoby na zarządcę majątkiem dziecka jest ryzyko, że ojciec będzie mógł to podważyć i przejąć pieczę?
prosze napisac jak mam napisac do testamentu jeszcze jedna osobe do dziedziczenia
corka juz przepisala mieszkanie na siebie ale ja chce polowe zeby dostal wnuk czyli syn mojego syna ktory dolozyl do kupna mieszkania niestety syn zmarl
Czy mógłbym prosić o propozycję zapisów w testamencie w przypadku kiedy jedno z dzieci jest niepełnosprawne intelektualnie i będzie musiała być nad Nim sprawowana opieka przyjmijmy, że niekoniecznie przez Jego rodzeństwo oraz nie przez ciotkę lub wujka, a np. przez chrzestną nie będąca członkiem rodziny. Dziękuję.