Dlaczego PPK są jednocześnie świetne i fatalne? I co można z tym zrobić?

Pracownicze Plany Kapitałowe to świetny pomysł, który na etapie realizacji został – według mnie – po prostu popsuty. Ale da się je naprawić. Potrzeba dobrej woli rządzących.

Ten artykuł publikuję chwilę przed pierwszym posiedzeniem nowego Sejmu w dniu 13 listopada 2023 r. Trochę liczę na to, że przeczytacie go nie tylko Wy, ale że dotrze też w jakiś sposób do przyszłej ekipy rządzącej krajem i przyczyni się do wprowadzenia zmian w sposobie funkcjonowania PPK, czyli Pracowniczych Planach Kapitałowych. Bo – moim zdaniem – program ten wymaga gruntownych zmian w celu podwyższenia szans, że przyszli polscy emeryci rzeczywiście dobrze wyjdą na inwestowaniu poprzez PPK (pod koniec wpisu sugeruję listę proponowanych zmian).

Ten artykuł to także pokłosie wątku, który kilka tygodni temu napisałem na Twitterze w odpowiedzi na zadawane co jakiś czas pytanie „Czy polecasz czy odradzasz PPK?”. Niestety odpowiedź nie jest taka prosta. Niemniej – w serii 20 tweetów – spróbowałem naświetlić mój punkt widzenia pokazując plusy i minusy PPK.

Dzisiaj jeszcze raz podsumuję to w formie wpisu na blogu. A po szczegóły – zapraszam do nowej książki „Po prostu kupuj”, której tytuł nieprzypadkowo skraca się do #KsiążkaPPK.

Celowo mrugnąłem tutaj w kierunku uczestników Pracowniczych Planów Kapitałowych. To książka zwłaszcza dla Was, która – mam nadzieję – pomoże zrozumieć, dlaczego PPK, pomimo zalet, są produktem emerytalnym, który niestety nie spełnia wymogów zgodności z podstawowymi założeniami opisywanej w książce strategii „po prostu kupuj”, czyli ideą inwestowania pasywnego, taniego, dobrze zdywersyfikowanego oraz dającego szansę na sukcesywne budowanie majątku. No i dokładnie podpowiada, co z tym fantem zrobić.

ZAMÓW KSIĄŻKĘ „PO PROSTU KUPUJ” →

UWAGA: cały ten artykuł to moja subiektywna opinia, z którą nie trzeba się zgadzać. Niemniej jednak starałem się oprzeć moje stanowisko na konkretnych faktach i danych. Takich danych, których nie znajdziecie w comiesięcznych biuletynach portalu MojePPK.pl, który konsekwentnie od 4-ech lat unika przejrzystego podawania pełnych informacji istotnych dla przyszłych emerytów.

Czym są Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK)?

To relatywnie młody produkt emerytalny, wprowadzony na rynek w 2019 roku. Tak naprawdę jest to polska implementacja najlepszych wzorców światowych w zakresie wprowadzania planów kapitałowych częściowo sponsorowanych przez pracodawcę.

Wprowadzeniu PPK na rynek towarzyszyło sporo kontrowersji: pracodawcy denerwowali się, że PPK podwyższa koszty ich działania, bo narzuca im dodatkową składkę emerytalną dla pracownika, a pracownicy irytowali się, że są zapisywani do PPK automatycznie i otrzymują niższe wynagrodzenie, bo druga część składki potrącana jest z ich pensji.

Dodatkowo po aferze z przeniesieniem kilka lat wcześniej połowy środków z OFE do ZUS znacząco spadło zaufanie społeczeństwa do zapewnień rządzących, że „tym razem jest inaczej i środki w PPK stanowią własność pracownika, a nie państwa”. Do tego stopnia, że pojawił się nawet pomysł zagwarantowania tego w konstytucji (nic takiego się nie wydarzyło). Wiele osób nadal obawia się, że środki te zostaną znacjonalizowane. Moim zdaniem niesłusznie.

W efekcie z PPK – pomimo automatycznego zapisu – korzysta mała część uprawnionych. Na koniec sierpnia 2023 roku w programie PPK uczestniczyło 3,35 miliona osób, a aktywnych rachunków było tam 3,86 miliona. Wskaźnik partycypacji podskoczył w wyniku autozapisu w 2023 roku do 44,6%, ale to i tak znacząco mniej niż zakładano przed startem PPK.

Czy w takiej sytuacji powinieneś zatem skorzystać z PPK?

• Z jednej strony – zdecydowanie tak!
• Z drugiej – musisz mieć na uwadze, że sam sposób inwestowania w PPK znajduje się daleko od idei inwestowania pasywnego, dobrze zdywersyfikowanego globalnie oraz niskokosztowego.

Co więc z tym zrobić? Czytaj dalej…

Można powiedzieć, że program PPK składa się z dwóch kluczowych obszarów:

1. Sposobu pozyskiwania środków na emeryturę w PPK.
2. Sposobu inwestowania środków w PPK.

Mam nadzieję, że ten artykuł pomoże lepiej zrozumieć, dlaczego uważam, że program PPK jest jednocześnie i świetny, i fatalny. Najpierw wyjaśnię, dlaczego uważam, że bezwzględnie warto uczestniczyć w programie PPK, a potem omówię, w jaki sposób inwestowane są Wasze środki emerytalne trafiające do tego programu.

1. Sposób pozyskiwania środków na emeryturę w PPK

PPK oraz PPE (Pracownicze Plany Emerytalne) to produkty emerytalne dostępne wyłącznie za pośrednictwem pracodawców i tym różnią się od ogólnie dostępnych IKE, IKZE oraz nowego OIPE (Ogólnoeuropejski Indywidualny Produkt Emerytalny, który niedługo również szczegółowo opiszę). Ale to nie jest jedyna różnica. Najważniejszą cechą PPK jest to, że na swoją emeryturę składasz się wspólnie ze swoim pracodawcą.

Pod tym względem PPK to absolutnie świetny program. Pomysł odkładania na emeryturę małej kwoty z każdej pensji (2% wynagrodzenia brutto jako składka pracownika) i do tego dopłacanie przez pracodawców kolejnych (co najmniej) 1,5% wynagrodzenia to doskonały przepis na systematyczne powiększanie oszczędności.

Załóżmy, że zarabiasz 5000 złotych brutto miesięcznie. Jeśli uczestniczysz w PPK, to z Twojej pensji zostanie potrącone 100 złotych. Jednocześnie Twój pracodawca będzie zobowiązany dopłacić na twoją emeryturę 1,5% wynagrodzenia brutto, czyli 75 złotych. Jednak wpłata od pracodawcy jest Twoim dodatkowym przychodem, od którego pobrana zostanie zaliczka na podatek dochodowy w wysokości 9 złotych (75 złotych * 12%, bo twoje zarobki mieszczą się w niższym progu podatkowym).

Jak zatem wygląda finalne podsumowanie? Z własnej kieszeni wyłożyłeś 109 złotych, ale na Twoje konto w PPK trafiło 175 złotych. Oznacza to osiągnięcie natychmiastowej stopy zwrotu na poziomie blisko 60%! I to jeszcze bez zainwestowania tych środków na rynku kapitałowym.

Czy gdybym dzisiaj przyszedł do ciebie i powiedział, że za każde 100 złotych, które mi dasz, od razu oddam ci 160 złotych, to nie skorzystałbyś z takiej możliwości? Cóż, mówią, że mądra osoba głupio myli się tylko raz… PPK, dzięki mechanizmowi dopłat pracodawcy, jest dla pracownika świetnym programem emerytalnym, z którego nierozsądnie jest całkowicie rezygnować.

PPK ma też dodatkowe zachęty dla tych, którzy chcą w nim systematycznie oszczędzać. Każdy nowy uczestnik otrzymuje od państwa 250 złotych na start, a także – raz w roku – państwo dopłaca 240 złotych, co dodatkowo podwyższa stopę zwrotu – zwłaszcza przy niskim wynagrodzeniu.

2. Sposób inwestowania środków w PPK

Warto jednak zastanowić się, co dalej dzieje się z pieniędzmi odkładanymi w PPK. Mówiąc w dużym skrócie, są one inwestowane w tzw. fundusze zdefiniowanej daty (nazywane także funduszami cyklu życia) zarządzane przez dostawcę usługi PPK, z którym umowę podpisał Twój pracodawca (może to być TFI, PTE lub zakład ubezpieczeń). A zatem nie masz wyboru – pracodawca zdecydował za Ciebie, która instytucja będzie próbowała pomnażać wpłacane środki.

Kontrolę masz jedynie nad wyborem funduszu zdefiniowanej daty (FZD) u danego dostawcy. Ta zdefiniowana data to inaczej rok, w okolicy którego uczestnicy PPK osiągają wiek 60 lat. Przykładowo: jeśli urodziłeś się w 1973 roku, to automatycznie przypisany zostaniesz do funduszu ze zdefiniowaną datą w 2035 roku. Dostawcy usługi PPK zobowiązani są do udostępniania funduszy zdefiniowanej daty przypadających w odstępach 5-letnich, np. FZD 2035, 2040, 2045 itd.

Źródło: Oferta PPK w Santander TFI.

Te fundusze to taka „czarna skrzynka”, której działanie dokładnie reguluje ustawa o PPK. Mówiąc w dużym uproszczeniu, składają się one z części akcyjnej i obligacyjnej, której alokacja – obowiązkowo – zmienia się w czasie w miarę zbliżania się zdefiniowanej daty (czyli – domyślnie – wieku 60 lat uczestnika PPK).

Mówiąc w uproszczeniu, funkcjonuje tu tzw. ścieżka schodzenia (ang. glide path). W trakcie niej stopniowo zmieniana jest alokacja portfela: zmniejsza się udział ryzykownych aktywów (akcji) i zwiększa się udział mniej ryzykownych aktywów (obligacji). W teorii ma to pomóc w ograniczeniu ryzyka rozpoczęcia wypłacania pieniędzy z portfela w okresie, w którym znacznie stracił on na wartości w wyniku załamania na rynku akcji (gdyby wydarzyło się ono tuż przed Twoją emeryturą lub utrzymywało na jej początku).

Ta ścieżka schodzenia w przypadku funduszy PPK trwa bardzo długo – aż 20 lat. Do co najmniej 20 lat przed datą docelową udział akcji w funduszu zdefiniowanej daty może wynosić maksymalnie 80% (nie mniej niż 60%). Jednak z każdym kolejnym upływającym rokiem musi być redukowany. Na 10 lat przed zdefiniowaną datą udział akcji nie może być już większy niż 50%, a w dacie docelowej – zmniejszany jest do maksymalnie 15%. Wtedy obligacje będą stanowić 85% portfela.

Przebieg ścieżki schodzenia i alokację poszczególnych klas aktywów najlepiej przedstawia poniższy wykres:

Źródło: Analizy.pl

Chociaż ten mechanizm został pomyślany jako sposób na stopniowe obniżanie ryzyka w portfelu PPK w miarę zbliżania się do emerytury, to możesz uznać wymóg lokowania 85% w obligacjach za podejście zbyt asekuracyjne – zwłaszcza jeśli PPK jest tylko jednym z komponentów Twojej prywatnej emerytury.

Na szczęście każdy uczestnik PPK może samodzielnie zmienić fundusz zdefiniowanej daty, poprzez który inwestowane są jego środki. Przykładowo: wystarczy zamiast subfunduszu z datą 2035 wybrać subfundusz z datą 2055 lub nawet 2065, by odsunąć w czasie rozpoczęcie ścieżki schodzenia i obniżanie ryzyka w portfelu (o ile tylko jest to zgodne z Twoim profilem ryzyka i preferencjami). Założę się jednak, że większość uczestników PPK nie ma pojęcia, że może to zrobić ani nie wie, po co miałaby to robić. ?‍♂️

Chociaż osobiście tak długą ścieżkę schodzenia i docelową alokację 15/85 (akcje/obligacje) oceniam jako słabe rozwiązanie, to jednak nie to uważam za największy problem PPK. Dużo ważniejsze jest w co tak naprawdę inwestują fundusze PPK i dlaczego – moim zdaniem – nie pasują do idei niskokosztowego i dobrze zdywersyfikowanego inwestowania pasywnego.

Czy PPK to dobry wehikuł inwestycyjny?

Jestem przekonany, że do tego momentu konstrukcja Pracowniczych Planów Kapitałowych nie wzbudzała Twoich większych wątpliwości i być może zastanawiasz się, dlaczego tak przed nimi przestrzegałem.

Zacznijmy od opłat. Zapewne nie raz słyszeliście w mediach, że PPK są szczególnie atrakcyjne kosztowo, bo ustawa o PPK wprowadziła maksymalny poziom opłat za zarządzanie wynoszący zaledwie 0,5% wartości aktywów netto funduszu w skali roku. Dodatkowo dostawcy PPK mogą pobierać do 0,1% opłaty zmiennej za osiągnięty wynik (tzw. success fee – opłata za pokonanie benchmarku), czyli razem oficjalnie nie więcej niż 0,6% rocznie.

MojePPK.pl, czyli oficjalny portal PPK, przekonuje, że średni koszt zarządzania funduszami PPK jest nawet niższy niż wymaga ustawa i wynosi zaledwie 0,333% rocznie (dane na 1 października 2023 r. na podstawie Biuletynu miesięcznego PPK z października 2023 r.).

„Cudownie!” – chciałoby się zakrzyknąć, ale… tak naprawdę nie są to jedyne koszty obciążające aktywa funduszy inwestycyjnych. Jak tłumaczy portal Analizy.pl:

„Na klientów może zostać przerzucona również część kosztów operacyjnych ponoszona przez zarządzających PPK w związku z działalnością funduszy zdefiniowanej daty. Ustawa zawiera 11-punktową listę, na której znajdują się m.in.:

• opłaty związane z przechowywaniem aktywów funduszu,
• opłaty związane z prowadzeniem rejestru członków funduszu,
• koszty transakcji portfelowych,
• wynagrodzenie depozytariusza,
• opłaty dla agenta transferowego,
• opłaty za obsługę prawną”.

Krótko mówiąc: bardziej miarodajna byłaby informacja o tym, jakie są CAŁKOWITE koszty funduszy PPK (ang. TER – Total Expense Ratio), a nie tylko informacja o opłacie za zarządzanie, która jest tylko jedną z wielu opłat mogących obciążać klientów.

Na szczęście każdy zainteresowany może uzyskać takie informacje, przeglądając dokumenty KID (ang. Key Information Document), które muszą publikować same fundusze. Dokumenty KID zastąpiły od 2023 roku stosowane wcześniej dokumenty KIID (ang. Key Investor Information Document) i prezentują informacje o kosztach w jeszcze bardziej rozbudowany i opisowy sposób wymuszając na zarządzających funduszami podawanie informacji o kosztach całkowitych (uwzględniających także opłaty transakcyjne).

Przygotowałem takie zestawienie dla wszystkich funduszy zdefiniowanej daty 2060 oferowanych w ramach PPK. Tabela poniżej przedstawia informacje o kosztach całkowitych funduszy zarówno przy inwestycji 1-rocznej, jak i uśredniony poziom kosztów rocznych dla inwestycji trwającej 5 lat.

Kilka uwag do tabeli:

• Wszystkie dane pochodzą z najnowszych KID-ów wszystkich funduszy zdefiniowanej daty (FZD) dostępnych na dzień 10 listopada 2023. w serwisie Analizy.pl
• BNP Paribas TFI został wyłączony z porównania bo nie udostępnia dokumentów KID w formacie obejmującym koszty policzone identycznie jak u innych dostawców PPK.

Dla porównania: portal MojePPK twierdzi, że opłaty za zarządzanie w FZD 2060 wynoszą średnio zaledwie 0,372% rocznie. Tymczasem prawdziwy koszt obciążający klientów PPK to średnio aż 1,40% rocznie! Co ciekawsze, pomiędzy poszczególnymi funduszami także są olbrzymie różnice. Najtańszy pobiera 0,4% rocznie, ale najdroższy kosztuje klientów aż 3,4% rocznie!

Oczywiście dostawcy PPK mogą się bronić, że koszty są takie wysokie, bo fundusze mają jeszcze małe aktywa i w miarę upływu lat i powiększania tych aktywów koszty powinny spadać. To prawda. Ale prawdą jest też, że obecnie opłaty u niektórych dostawców są wysokie albo bardzo wysokie, i nawet średni poziom opłat znacząc odbiega od tego, co komunikowane jest przez MojePPK – chociaż program PPK działa już czwarty rok.

Dla jasności: nieprzypadkowo wybrałem właśnie FZD 2060, bo cechuje się on największą rozpiętością wysokości opłat. Możesz sobie pomyśleć, że FZD 2060 ma na tyle odległą perspektywę emerytury (37 lat), że inwestuje jeszcze głównie w akcje i być może dlatego jest aż tak drogi…

Aby to sprawdzić, przyjrzałem się też funduszom FZD 2035, które powinny mieć już więcej obligacji w portfelu. Wyniki nadal są podobne. Całkowite koszty tych funduszy wynoszą średnio 0,98%, przy czym najtańszy pobiera 0,4%, a najdroższy aż 2,3% rocznie. Dla porównania: MojePPK chwali się średnią opłatą za zarządzanie w tej grupie funduszy na poziomie 0,314% rocznie, jednocześnie całkowicie zapominając poinformować uczestników PPK, że obciążające ich koszty całkowite są średnio ponad trzy razy wyższe, a w porównaniu do kosztu najdroższego FZD 2035 – nawet siedem razy wyższe.

Żeby nie było, że konfabuluję – możesz zajrzeć do najnowszego biuletynu MojePPK, którego kopię zamieszczam tutaj. Szczególnie interesująca jest strona siódma, gdzie znajduje się tabelka wychwalająca niski poziom opłat… za zarządzanie.

Informacji o pozostałych kosztach próżno szukać w biuletynie PPK.

TAJNE! ? Całkowite koszty inwestowania w PPK

Jak wyglądałaby zatem powyższa tabelka, gdybyśmy uwzględnili całkowite koszty inwestowania w PPK a nie tylko jedną z wybranych, niskich opłat obciążających klientów? Porównajmy.

Zadałem sobie trud i przeczesałem ok. 150 dokumentów KID poszczególnych instytucji finansowych oferujących PPK. Poniżej znajdziesz tabelę przedstawiającą całkowite koszty funduszy PPK ponoszone przez klientów. Kliknij na poniższej tabeli, aby ją powiększyć.

Już na pierwszy rzut oka widać, że koszty w tej tabeli znacząco odbiegają one od tych podawanych przez portal MojePPK.

• Dla ułatwienia zaznaczyłem te najwyższe i najniższe poziomy kosztów.
• Pod tabelą widać średnią arytmetyczną kosztów w danym funduszu zdefiniowanej daty dla wszystkich dostawców PPK, a także najniższy i najwyższy poziom kosztów całkowitych (TER).
• Z kolei w prawej skrajnej kolumnie policzona jest średnia wysokość opłat dla wszyskich FZD oferowanych przez danego dostawcę PPK. Widać, że aktualnie najdroższymi są Skarbiec TFI, Santander TFI oraz Esaliens TFI.

Niestety, próżno szukać takiego zestawienia na stronach MojePPK. Moim zdaniem informacje te są celowo ukrywane, aby niezbyt łatwo było się dogrzebać do danych o prawdziwych, wyższych kosztach PPK. Zresztą nie jest to jedyna forma manipulacji, jakiej dopuszcza się portal MojePPK…

Jakie są prawdziwe wyniki inwestowania w PPK?

Na kolejnej stronie (ósmej) każdego Biuletynu miesięcznego PPK prezentowane są wyniki inwestowania w PPK. Czy na podstawie poniższego opisu potraficie łatwo określić, jaką średnią stopę zwrotu rzeczywiście wypracowywali dla przyszłych emerytów dostawcy PPK?

Ja nie wiem. Co więcej, po zalogowaniu do portalu MojePPK (jako uczestnicy PPK) także nie znajdziecie łatwo takiej informacji.

A to dlatego, że zamiast liczyć zysk w stosunku do całego wpłaconego kapitału (czyli traktować jako kapitał wpłacony do PPK zarówno wpłaty pochodzące od pracownika, jak i pracodawcy oraz dopłaty ze strony państwa), to za kapitał bazowy uznaje się wyłącznie wpłaty dokonane z pensji pracownika, a dopłaty pracodawcy i inne traktuje się już jako osiągnięty zysk.

W efekcie pozwala to dosyć skutecznie ukrywać prawdziwe wyniki inwestycyjne funduszy. No bo jeżeli na „dzień dobry” Twój wynik to przykładowo +75% (dzięki wpłatom pracodawcy), to nawet jeśli fundusz PPK wygeneruje ujemny wynik w danym okresie, to tak zaprezentowany zysk po prostu będzie mniejszy i wynosić będzie np. +50%. Ty będziesz zadowolony widząc plus, ale w rzeczywistości kapitał wpłacony przez Ciebie i pracodawcę może być nadgryzany przez straty i opłaty.

Z mojej perspektywy – jest to kolejny przykład uprawiania propagandy wokół PPK i co najmniej ukrywania przez portal MojePPK informacji o prawdziwych wynikach funduszy.

W co tak naprawdę inwestuje PPK?

Jeśli myślisz, że to już koniec moich zastrzeżeń pod adresem PPK, to jesteś w błędzie. Czy może być coś gorszego od wysokich opłat i dezinformacji? Może. Nadal bowiem nie wyjaśniłem, w co tak naprawdę inwestuje się w PPK, a to tu jest sedno problemu.

W PPK, podobnie jak obecnie w OIPE, nie masz wyboru, w co lokujesz środki. O ile jednak OIPE (w jedynej dostępnej aktualnie ofercie od robo-doradcy Finax) inwestuje w doskonale zdywersyfikowany portfel światowych akcji i obligacji poprzez tanie ETF-y, to w PPK inwestujesz za pośrednictwem dosyć drogich funduszy zdefiniowanej daty, a do tego głównie w Polsce (a do tego głównie w spółki z indeksu WIG20). To podstawowa wada tego programu emerytalnego.

Ustawa o PPK narzuciła bardzo sztywne wymogi dotyczące klas aktywów, z których muszą być budowane portfele funduszy zdefiniowanej daty.

Część akcyjna funduszy zdefiniowanej daty PPK musi zawierać:

• Co najmniej 40% w akcjach z indeksu WIG20.
• Co najwyżej 20% w akcjach z indeksu mWIG40.
• Co najwyżej 10% w innych akcjach z GPW.
• Co najmniej 20% w zagranicznych akcjach, ETF-ach lub instrumentach pochodnych na nie (ale tu nakładają się jeszcze ograniczenia wymienione niżej!).

Z kolei część obligacyjna funduszy zdefiniowanej daty PPK musi zawierać:

• Co najmniej 70% w papierach dłużnych z ratingiem Europejskiego Banku Centralnego (zatem de facto europejskie lub polskie obligacje skarbowe) albo depozyty o terminie zapadalności nie dłuższym niż 180 dni.
• Co najwyżej 10% w instrumentach dłużnych, które nie mają ratingu inwestycyjnego nadanego przez agencję ratingową uznaną przez Europejski Bank Centralny.

Na to wszystko nałożone zostały jeszcze takie wymogi, że:

• Łączny udział zagranicznych akcji (i innych ETF-ów oraz instrumentów na zagraniczne akcje) nie może przekraczać 30% składu całego funduszu.
• Łączny udział instrumentów denominowanych w walutach obcych nie może przekraczać 30% całego funduszu.

Mówiąc inaczej, fundusze PPK prawnie zobowiązane są do inwestowania przynajmniej 70% portfela w polskie akcje, obligacje i lokaty.

To olbrzymie przechylenie w kierunku inwestycji w Polsce i zaprzeczenie idei szerokiej, globalnej dywersyfikacji. Do tego obowiązek lokowania minimum 40% części akcyjnej w największe polskie spółki z indeksu WIG20 jest co najmniej dyskusyjny. WIG20 to indeks 20 największych spółek na polskiej giełdzie, z których istotna część to spółki z udziałem skarbu państwa.

Widząc to, jak bardzo sztywne ramy inwestycyjne wprowadzono w ustawie o PPK, trudno nie odnieść wrażenia, że Pracownicze Plany Kapitałowe celowo skonstruowano tak, by systematycznie, w każdym miesiącu pompowały spółki z WIG20.

Swoją drogą bardzo fajny artykuł dotyczący problemu polskiej giełdy, a zwłaszcza indeksu WIG20, opublikował niedawno Tomasz Trela z bloga TradingForALiving.pl – „Na czym polega prawdziwy problem całej polskiej giełdy?”. Policzył On, co by się stało, gdyby z indeksu WIG20 usunąć spółki skarbu państwa. Wnioski na poniższej grafice, której źródłem jest artykuł Tomasza.

Mówiąc krótko – bez spółek z udziałem skarbu państwa indeks WIG20 dawałby porównywalne lub nawet wyższe stopy zwrotu niż amerykański indeks S&P 500.

Gdyby powyższa argumentacja nie była wystarczająco przekonująca, to poniżej mam jeszcze zestawienie, które przygotował Mysterybuzu. Porównuje ono wyniki kluczowych ETF-ów, indeksów i walut w okresie od 2015 roku do 23 lipca 2023 r.

Doskonale widać, że stawianie na rynek polski w tym okresie, nie było szczególnie dobrym pomysłem. Zdecydowanie lepiej można było wyjść na szerokiej, ogólnoświatowej dywersyfikacji swojego portfela inwestycyjnego. I to właśnie z takiej perspektywy warto także spoglądać na prawdziwe koszty inwestowania w PPK. Po prostu fundusze PPK nie tylko niemało kosztują, to jeszcze nie zarabiają tyle, ile by mogły.

Dla jasności: wcale nie postuluję zaprzestania inwestowania w Polsce, ale z wielu powodów daleko lepszym rozwiązaniem wydaje mi się zdecydowane przeważanie w pasywnym portfelu akcji zagranicznych z całego świata. A przy okazji eliminowanie ryzyka nadmiernej koncentracji swoich inwestycji w Polsce, której udział w gospodarce światowej jest jednak dosyć znikomy.

Podsumowanie plusów i minusów PPK

Zależało mi na dosyć dokładnym naświetleniu plusów i minusów Pracowniczych Planów Kapitałowych, które już teraz są zdecydowanie największym dobrowolnym programem emerytalnym w Polsce (acz z przymusowym autozapisem co 4 lata). Podsumowując:

• PPK jest świetnym produktem emerytalnym w zakresie sposobu pozyskiwania środków na prywatną emeryturę i implementuje w Polsce najlepsze światowe wzorce współfinansowania składek przez pracownika i pracodawcę.
• Dobre jest również to, że twórcy PPK prowadzą intensywne działania edukacyjne na temat tego programu emerytalnego oraz promują ideę dobrowolnego odkładania na emeryturę. Aczkolwiek mam tu pewne wątpliwości co do jakości tych działań biorąc pod uwagę sposób manipulacji danymi przez portal MojePPK.
• Dobre jest to, że PPK jest programem elastycznym w fazie akumulacji i umożliwia uczestnikom wielokrotne występowanie o zwrot środków – w tym dopłat pracodawcy.
• Jednocześnie istnieje olbrzymi rozdźwięk pomiędzy poziomem opłat komunikowanym przez portal MojePPK a rzeczywistymi kosztami ponoszonymi przez uczestników PPK – zwłaszcza jeśli pracodawca podpisał umowę z jednym z najdroższych dostawców PPK.
• Największym problemem jest sposób, w jaki ustawodawca skonstruował wymogi dla składu portfeli PPK. Zamiast promować tanie, zdywersyfikowane inwestowanie globalne z przewagą ekspozycji na rynki zagraniczne, zdecydował się na olbrzymi tzw. home bias, czyli przewagę inwestowania w Polsce: na polskiej giełdzie, w polskie obligacje, w przeważającej mierze w polskiej walucie i do tego zastosował przymus inwestowania nieproporcjonalnie dużej części portfela w spółki z indeksu WIG20. Zamiast rozpraszać ryzyko poprzez globalną dywersyfikację, ustawodawca skoncentrował je w Polsce.

Niestety taki sposób budowania portfela, w jaki zmuszone są to robić instytucje finansowe dostarczające usługi PPK, stoi w sprzeczności z ideą inwestowania pasywnego, taniego i dobrze zdywersyfikowanego. Pozostaje mieć nadzieję, że Pracownicze Plany Kapitałowe zostaną kiedyś naprawione.

Jak korzystać z PPK nie inwestując w PPK?

Nie warto jednak całkowicie przekreślać PPK. Możesz wykorzystać ten program do realizacji własnej strategii inwestowania, np. zgodnej ze strategią „po prostu kupuj” opisaną w książce o tym samym tytule.

Osobiście – nie akceptuję sposobu inwestowania w PPK i niepewności co do wysokości ponoszonych kosztów całkowitych i trudności w zakresie „pilnowania” dostawców PPK, np. pod kątem tego jak bardzo oddalają się od benchmarków, które powinni śledzić (czyli jak duży jest tzw. tracking difference w przypadku ich dosyć skomplikowanych funduszy zdefiniowanej daty).

Dlatego – jeśli miałbym dać zestaw podpowiedzi odnośnie jednej preferowanej ścieżki korzystania z PPK – to wyglądałyby one tak:

• Koniecznie zapisz się do PPK, jeśli tylko masz taką możliwość. Zadbaj, by pracodawca wpłacał jak najwięcej na Twoje konto PPK. Aczkolwiek nie rób sobie dużych nadziei – według danych KNF zaledwie 1,5% uczestników PPK otrzymuje od swoich pracodawców więcej, niż wymaga tego ustawa.
• Co jakiś czas, np. raz do roku, wypłacaj środki zgromadzone na Twoim koncie PPK (dyspozycja zwrotu). Co do zasady powinno to być ok. 50% więcej, niż wynosiły Twoje składki (szczegóły niżej). Oczywiście środki z PPK możesz wypłacać dowolnie często – nawet co miesiąc.
• Od razu po wypłacie z PPK skorzystaj z tarczy podatkowej na IKE, IKZE lub OIPE. Wpłać środki na wybrane konto emerytalne i inwestuj je zgodnie ze swoją strategią inwestycyjną, np. w zdywersyfikowane ogólnoświatowo klasy aktywów w formie tanich ETF-ów.
• Nie przerywaj uczestnictwa w PPK! Nadal gromadź środki i co roku (albo częściej) składaj dyspozycję zwrotu z PPK.

Musisz mieć świadomość, że przy zwrocie środków (przed sześćdziesiątką) PPK nie wypłaci ci całego salda Twojego konta. Potrąci:

• 30% środków pochodzących z wpłat sfinansowanych przez pracodawcę (informacja o tej kwocie zostaje zewidencjonowana na Twoim koncie w ZUS jako składka na ubezpieczenie emerytalne),
• wszystkie dopłaty od państwa, oraz
• 19% podatku od zysków kapitałowych wypracowanych wcześniej przez zwracane Ci środki.

Przykładowo: przy pensji brutto 5000 złotych i przy standardowej wysokości składek pracodawcy oraz pracownika, Twoje roczne wpłaty na PPK wyniosą łącznie 1200 złotych, a w ramach zwrotu – już po wszystkich kosztach – otrzymasz 1830 złotych. To daje zysk z takiego zwrotu na poziomie 52,5%. Zresztą można to samemu policzyć korzystając z Kalkulatora zwrotu z PPK.

Widzę bardzo dużo plusów takiego wypłacania pieniędzy z PPK i ich reinwestowania z tarczą podatkową w przypadku tych osób, które potrafią już samodzielnie inwestować:

• Inwestujesz w to w co chcesz inwestować, a nie w sposób narzucany przez PPK.
• Unikasz wyjątkowo długiej „ścieżki schodzenia” (20-letniej w PPK).
• Możesz na emeryturze posiadać portfel o takiej strukturze, jaką uważasz za odpowiednią dla siebie (np. ja zamierzam zawsze posiadać portfel ze zdecydowaną przewagą akcji).
• Eliminujesz ryzyko przeżywalności funduszy, ryzyko zarządzającego i wszelkie inne ryzyka związane z inwestowaniem w aktywnie zarządzanych funduszach inwestycyjnych.
• Możesz znacząco (!!!) ograniczyć koszty poprzez zastosowanie ETF-ów lub samodzielne inwestowanie w detaliczne obligacje skarbowe.
• W przypadku inwestycji poprzez konta IKE/IKZE możesz wypłacić CAŁY zgromadzony kapitał już w wieku osiągnięcia korzyści podatkowej (odpowiednio 60. lub 65. rok życia). Przypominam, że w PPK nie da się wypłacić całego kapitału w wieku 60 lat (bez utraty zwolnienia z podatku od zysków kapitałowych).

Mówiąc inaczej taki sposób postępowania z PPK daje także dużo większą elastyczność.

Jak powinny zostać zmienione Pracownicze Plany Kapitałowe?

Dobra informacja jest taka, że PPK da się naprawić. Wystarczy tylko, że będzie wola polityczna, by tak się stało. W trakcie prac nad tym artykułem pojawiły się informacje, że nowy rząd zamierza zreformować PPK i to jest absolutnie świetna wiadomość… pod warunkiem, że zostanie to zrobione dobrze.

Poniżej spisałem listę zmian, które moim zdaniem warto byłoby rozważyć / wprowadzić, aby PPK były programem rzeczywiście służącym – w swojej części inwestycyjnej – do maksymalizowania sukcesywnego budowania oszczędności emerytalnych Polaków.

Oczywiście część z tych punktów może iść w poprzek politycznych oczekiwań względem PPK (np. spodziewam się, że rządzący mogą być zainteresowani „rozwojem polskiej giełdy i polskich firm” dalece bardziej, niż przeciętny uczestnik PPK), ale myślę, że w tego typu programie kluczowe znaczenie mają: elastyczność inwestowania przyszłego emeryta, niskie koszty, globalna dywersyfikacja (a w szczególności minimalizacja home bias), maksymalizacja szansy osiągnięcia satysfakcjonującej, przeciętnej stopy zwrotu przy akceptowalnym ryzyku, oraz dbałość o przeżywalność portfela inwestycyjnego na emeryturze (wiedząc, że może ona trwać długo). Niestety obecne PPK w każdym z tych obszarów mają braki.

Co więc sam chciałbym widzieć w PPK?

1) Wycofanie z ustawy wymogu inwestowania w konkretny sposób. Tak naprawdę ustawa powinna raczej formułować wymagania dotyczące wyników inwestowania (np. że firma inwestycyjna powinna oferować takie portfele, które dają wysokie prawdopodobieństwo pokonania inflacji), niż precyzować w co konkretnie należy inwestować. A jeśli nawet nie dałoby się zrobić tego aż tak elastycznie, to minimum z mojej perspektywy jest wyeliminowanie konieczności inwestowania 40% środków w części udziałowej w akcje spółek z indeksu WIG20 i umożliwienie inwestowania w zdecydowanie większym stopniu za granicą.

2) Skrócenie długości ścieżki schodzenia. Serio te 20 lat to przesada z mojego punktu widzenia i olbrzymie asekuranctwo. Być może uzasadnione w przypadku takiego przeważania inwestowania w Polsce, ale w przypadku systematycznie budowanego portfela zdywersyfikowanego globalnie – zupełnie niepotrzebne. W zupełności wystarczający powinien być okres 10-letniej ścieżki schodzenia.

3) Alternatywnie: możliwość całkowitej rezygnacji ze ścieżki schodzenia, jeśli uczestnik PPK udowodni, że środki zgromadzone w PPK są tylko mniejszą częścią jego całego portfela inwestycyjnego. Tego brakuje. W sumie IKE i IKZE nie wymuszają zastosowania żadnej ścieżki schodzenia. PPK również mogłoby dawać w tym obszarze dowolność. O ile zgadzam się, że warto ograniczać ryzyko w portfelach tych osób, dla których są to jedyne oszczędności w III filarze emerytalnym (i nie tylko), to jeśli ktoś ma większe środki poza PPK, to dobrze byłoby gdyby miał opcję rezygnacji z mechanizmu obniżania ryzyka w portfelu.

4) Możliwość agresywniejszej alokacji na emeryturze – nie warto określać jej procentowo, ale np. sformułować wymagania tak jak w unijnym rozporządzeniu PEPP (którego implementacją w Polsce jest OIPE). Przypominam, że to akcje są „koniem pociągowym” dla wyników inwestycji, a obligacje pełnią rolę „hamulcowych”. Proporcje 15/85 na emeryturze = wysokie ryzyko tego, że portfel nie będzie rosnąć wtedy, gdy już nie będziemy zarabiać (jako emeryci) i co gorsza – nie da rady pokonywać inflacji (zwłaszcza o ile opłaty dostawców PPK znacząco nie spadną).

5) Absolutny obowiązek prezentowania przez MojePPK CAŁKOWITYCH kosztów funduszy (a nie tylko fragmentarycznych). Brak mi kulturalnych słów, by skomentować, jak bardzo nie szanuję MojePPK za sposób, w jaki „malują brzydką trawę na zielono”. Uważam, że absolutnie niezbędne jest jak najszybsze zmuszenie MojePPK do podawania całkowitych kosztów funduszy albo inaczej mówiąc PRAWDZIWYCH kosztów ponoszonych przez przyszłych emerytów odkładających w PPK.

6) Absolutny obowiązek prezentowania przez MojePPK stóp zwrotu z inwestycji w PPK w odniesieniu do całości wpłaconego kapitału – tak aby każdy uczestnik PPK widział na ile dobrze jego dostawca PPK pomnaża wpłacany kapitał. Powinna również istnieć możliwość łatwego porównywania wyników poszczególnych dostawców PPK (analizy, jaki byłby zysk uczestnika PPK u każdego z innych dostawców PPK). Dzięki takiej informacji pracownicy mogliby wywierać nacisk na pracodawców w celu dokonania zmiany dostawcy PPK na atrakcyjniejszego kosztowo itp.

7) Określenie maksymalnego poziomu kosztów całkowitych FZD PPK – obecnie ustawa określa tylko wysokość opłaty za zarządzanie i ewentualnej opłaty za wyniki. Nie precyzuje jednak limitu innych kosztów. Wzorem regulacji PEPP/OIPE można byłoby wprowadzić limit całkowitych kosztów. Jeśli to spowodowałoby zniknięcie oferty najdroższych dostawców PPK – to wyłącznie lepiej dla klientów.

8) Możliwość dowolnego wybierania dostawcy PPK przez pracownika oraz możliwość łatwego przenoszenia środków do innego dostawcy PPK bez konieczności zmiany pracodawcy. Analogicznie jak ma to miejsce w OFE, gdzie to pracownik decyduje z usług którego TFI chce skorzystać. Takie rozwiązanie umożliwiłoby świadomą ucieczkę od tych dostawców PPK, którzy nie potrafią / nie mogą oferować atrakcyjnie wycenionych usług. Dzisiaj jedynym sposobem zmiany dostawcy PPK jest zmiana pracodawcy…

9) Możliwość wypłaty całego zgromadzonego kapitału w PPK jednorazowo po osiągnięciu 60-tki bez utraty zwolnienia z podatku od zysków kapitałowych. Obecnie PPK pozwala jednorazowo wypłacić bez podatku tylko 25% kapitału, a pozostałe 75% wypłacane jest stopniowo co miesiąc przez 10 lat. W przypadku, gdy chcemy wypłacić od razu całe zgromadzone środki, to konieczne jest uiszczenie podatku od zysków kapitałowych. To zdecydowana wada PPK (nawet w porównaniu z IKE, IKZE i OIPE) zwłaszcza biorąc pod uwagę to, że standardowo środki przechowywane w PPK na emeryturze mają nikłe szanse by realnie (po uwzględnieniu inflacji) zarabiać pieniądze (przypominam, że tylko 15% portfela może być wtedy w akcjach).

10) Dopuszczenie do PPK także innych instytucji finansowych niż polskie TFI i ubezpieczyciele. Z perspektywy inwestora marzy mi się, aby PPK mogły oferować instytucje takie jak Vanguard, BlackRock czy nawet zagraniczni robo-doradcy tacy jak Finax. Dobry przykład już jest, bo ustawa o PPE daje taką możliwość (oczywiście nadal pozostaje kwestia tego na ile zagraniczne firmy będą zainteresowane spełnianiem polskich wymogów regulacyjnych). Niemniej – konkurencja jest dobra dla klientów, a to właśnie interes przyszłych emerytów powinien być stawiany na pierwszym miejscu.

11) Wymuszenie aktualizacji dokumentów informacyjnych KID przynajmniej raz na kwartał. Przygotowując zestawienie kosztów do tego artykułu i przeglądając ok. 150 KID-ów widziałem jak bardzo rozrzucone w czasie są dokumenty opracowywane przez poszczególnych dostawców PPK. A najlepiej byłoby, gdyby to MojePPK dbało o rzetelne podawanie informacji o całkowitych kosztach funduszy zdefiniowanej daty.

I na tym poprzestanę. To i tak za dużo marzeń do realizacji. Niemniej – ta lista pokazuje też jak wiele braków ma z mojej perspektywy inwestycyjna część PPK. A szkoda, bo to naprawdę jest fajny program (częściowo…) i rzeczywiście powinien być podstawą budowania długoterminowych oszczędności Polaków.

Po więcej – zapraszam do książki „Po prostu kupuj”

To co napisałem wyżej to w zasadzie część rozdziału 19 książki „Po prostu kupuj”, w którym opisałem i zestawiłem produkty emerytalne dostępne w ramach III filaru: IKE, IKZE, OIPE, PPK oraz PPE. Starałem się nie tyle opisać każdy z tych produktów, co raczej doprowadzić do tego, żeby w końcu dobrze wytłumaczyć, który służy dla kogo, w jakiej kolejności warto z nich korzystać i na co zwracać uwagę przy podejmowaniu decyzji o zasilaniu poszczególnych rachunków.

Po opiniach pierwszych recenzentów wiem, że udało się to bardzo dobrze. Dlatego jeszcze raz mocno polecam sięgnięcie po tę książkę. Polecam także skorzystać z okazji i zaopatrzyć się w egzemplarze z moimi podpisami – świetne na prezenty!

Przypominam, że trwa przedsprzedaż #KsiążkaPPK. Wszystkie szczegóły na ten temat znajdziecie w artykule „START przedsprzedaży książki „Po prostu kupuj” – świetnego przewodnika po inwestowaniu i budowaniu majątku”. A samą książkę można zamówić na poniższej stronie:

KUP KSIĄŻKĘ „PO PROSTU KUPUJ” →

To już tyle. Chwilę po publikacji tego artykułu wsiadam w auto i przemierzam 250+ km do magazynu firmy Imker, aby podpisać tam 10.450 egzemplarzy pierwszego nakładu. Zajmie mi to kilka dni. 🙂

Na moment pisania tego artykułu zakupiliście już 7519+ egzemplarzy! DZIĘKUJĘ! Zostało nieco mniej niż 1/4 nakładu, ale… nie martwcie się – zamówiłem już dodruk.

Z magazynu wracam w czwartek, a już w piątek 17 listopada o 20:00 odbędzie się oficjalna premiera książki „Po prostu kupuj”, podczas której moim i Waszym gościem będzie autor oryginału – Nick Maggiulli. Serdecznie zapraszam już teraz – ustawcie sobie przypomnienie na YouTube (lewy dolny róg filmu).

No i tradycyjnie mam wielką prośbę. Jeśli ten artykuł uznacie za wartościowy, to koniecznie – proszę – wyślijcie link do niego swoim znajomym i współpracownikom, z których pewnie wielu nadal nie rozumie w szczegółach, jakie są plusy i minusy Pracowniczych Planów Kapitałowych. Mam nadzieję, że trochę rozjaśniłem. ?

Do zobaczenia!