Priorytety młodego #FinNinja, czyli co robić obok studiów, aby zapewnić sobie świetną przyszłość

Jak pokierować swoim życiem? Jak godnie zarabiać? Studiować czy iść do pracy? Na co postawić? – to pytania, przed którymi staje każdy młody człowiek.

Powyższe pytania zadają sobie także starsi, którzy pięli się po szczeblach kariery zawodowej tylko po to, aby po latach wystawić głowę nad mur i przekonać się, że przystawili drabinę do złej ściany. To zazwyczaj bardzo boli.

Co roku w okresie czerwiec-wrzesień dostaję masę pytań o sens studiowania. Niektórzy pytają także o wybór przyszłościowego kierunku studiów. Od razu uprzedzę, że nie znam odpowiedzi na wszystkie pytania. Niemniej jednak, po 25 latach od matury, mam wiele przemyśleń dotyczących mojej kariery. Potęgowane są one przez moje liczne doświadczenia wynikające z kilkukrotnego gruntownego przebranżawiania. Średnio co 10 lat od nowa uczyłem się innego zawodu i jednocześnie dosyć szybko udawało mi się w nim osiągnąć satysfakcjonujący mnie poziom. Nigdy nie było łatwo, ale starałem się zawsze mieć z pracy maksimum satysfakcji. W efekcie sprowadzało się to do kilku lat inwestycji i kilku lat “spijania śmietanki”.

W tym roku musiałem dobrze podsumować wszystkie te doświadczenia. Poznańska uczelnia Collegium Da Vinci zaprosiła mnie na inaugurację roku akademickiego i zachęciła do podzielenia się doświadczeniami ze studentami zastanawiającymi się jak pokierować swoim życiem i karierami, aby zapewnić sobie świetną przyszłość. W ciągu 30 minut miałem dokonać syntezy mojego dorobku w taki sposób, aby młodzi ludzie wyszli z maksymalnie praktycznymi podpowiedziami.

Zapraszam do obejrzenia nagrania z tego wystąpienia lub – jeśli wolicie czytać – zapoznania się ze slajdami oraz omawiającym je artykułem. Jeśli zastanawiacie się, gdzie leży sekret moich osiągnięć, to właśnie w tym wystąpieniu znajdziecie najlepszą odpowiedź, jakiej potrafię teraz udzielić.

Nadal uważam, że kluczowe jest zdobywanie praktycznego doświadczenia na rynku pracy najwcześniej jak się da – nawet kosztem studiów. A z kolei studiowanie bez równoległego pracowania – uważam za marnowanie czasu i naszego potencjału. Dla jasności: nie trzeba się ze mną zgadzać. 🙂

Czytaj także: WNOP 100: Kilkanaście rzeczy, których o mnie nie wiedzieliście – czyli dlaczego jestem jaki jestem

Kilka słów wstępu…

Jak to tradycyjnie bywa przy moich wystąpieniach, nie wszystko udało mi się powiedzieć. Jak zwykle przytrafiły mi się przeoczenia, błędy, zapominalstwo, a także po prostu niektóre kwestie źle zaakcentowałem. Dlatego oprócz filmu zamieszczam poniżej także szersze omówienie poszczególnych slajdów.

Zanim zacznę to mam bardzo poważne zastrzeżenie. Większości z Was nie znam. Nie wiem kim jesteście, jaki macie stan wiedzy, jakie macie priorytety, nie wiem jakimi jesteście ludźmi. Piszę blog, ale z samego faktu dzielenia się moją wiedzą i doświadczeniami, nie wolno wyprowadzać wniosku, że mam dla Was dobre recepty. Nawet jeśli czasami podpowiedzi okazują się właściwe, to pamiętajcie, że Wy najlepiej znacie siebie samych i wiecie co do Was pasuje.

Powtarzam od lat, że powinniście słuchać przede wszystkim siebie samych. Nie traktować nikogo innego jako absolutnego autorytetu. Można się inspirować innymi, podglądać ich działanie, ale jednak kluczowe jest, by wszystkie obserwacje przepuszczać przez własny filtr poznawczy.

Sprawdź również: Jak oszczędzać pieniądze

Nie chciałbym także, abyście popełniali błąd atrybucji. Często zdarza się, że patrząc na kogoś kto odnosi sukcesy, uznajemy, że jest to osoba mądrzejsza od nas. Że skoro znalazła się w jakimś atrakcyjnym miejscu, to musi to być zasługa jej przezorności czy świadomych wyborów. Przypisujemy takiej osobie jakieś szczególne umiejętności, a to wcale nie musi być prawda. Podobnie jak nie jest prawdą, że jeśli ktoś ponosi w życiu porażki, to jest to wyłącznie jego wina.

Otwarcie mówię, że to co osiągnąłem, wynikało nie tylko z pracy, ale i z wyjątkowo korzystnego dla mnie zbiegu zdarzeń. Po prostu miałem w życiu dużo szczęścia. Niemniej jednak, nie uważam siebie za nikogo szczególnego.

Dziś jestem przede wszystkim szczęśliwym mężem i tatą. Z perspektywy tego, o czym będę dzisiaj pisał, kluczowe jest że mam 44 lata, jestem dokładnie 25 lat po maturze i po mniej więcej 30 latach pracy zarobkowej – najpierw z doskoku ale od około 23 lat w pełnym wymiarze.

O mojej przyszłości i epizodach zarobkowych mówiłem m.in. w setnym odcinku podcastu zatytułowanym “Kilkanaście rzeczy, których o mnie nie wiedzieliście – czyli dlaczego jestem jaki jestem”. Dość powiedzieć, że zanim zacząłem na poważnie pracować miałem epizody z byciem:

• Współpracownikiem redakcji Bajtka.
• Handlarzem na giełdzie komputerowej na Grzybowskiej w Warszawie.
• Instruktorem breakdance.
• Wykładowcą na kursach informatycznych dla bezrobotnych.
• Sprzedawcą i potem kierownikiem w sklepie komputerowym.
• Zbieraczem płodów rolnych / leśnych na wyjazdach zarobkowych.
• Dziennikarzem Gazety Wyborczej.
• Wydawcą własnego magazynu dyskowego.
• Domorosłym programistą, który to i owo potrafił. 🙂

To wszystko robiłem przed 22-ym rokiem życia. I właśnie to pomogło mi dobrze zacząć moją “prawdziwą” karierę zawodową, w której kilka razy się przekwalifikowywałem:

• Przez 7 lat byłem dziennikarzem a potem redaktorem w tygodniu Computerworld.
• Równolegle przez 5 lat byłem administratorem IT a potem szefem działu IT w wydawnictwie IDG Poland.
• Potem przez 11 lat pracowałem w firmie IT kończąc pracę jako dyrektor ds rozwoju.
• No i od 5 lat jestem blogerem finansowym. Przez pierwszy rok na zakładkę z etatem a od ponad 4-ech lat jako przedsiębiorca na własnej działalności.

Efekty, które osiągam w swojej działalności, są na tyle widoczne, że jestem chętnie zapraszany jako prelegent m.in. w takie miejsca jak uczelnia Collegium Da Vinci.

Być może wydaje się Wam, że to, co zrobiłem to jest taka prosta, trywialna rzecz – “gość sobie pisze w Internecie, dzieli się swoimi doświadczeniami i na tym zarabia…”. Niemniej jednak była to długa droga.

Na sukces mojego bloga pracuję od pięciu lat. I pomimo, że finanse osobiste to tematyka, która teoretycznie dotyczy wszystkich dorosłych osób w Polsce (przecież każdy ma portfel w kieszeni lub torebce), to mój blog dociera do zaledwie 200 tysięcy osób miesięcznie. Czyli można powiedzieć, że tak naprawdę to “ledwo rysuję pazurkami powierzchnię”. Nadal nie docieram do wielu osób, którym mogłaby się przydać wiedza, którą dzielę się na blogu. Fakt, że blog odwiedza raptem około 2 milionów osób rocznie pokazuje, że nadal mam do wykonania dużo pracy w zakresie popularyzowania idei mądrego zarządzania finansami osobistymi.

Niemniej jednak, już teraz zaufanie, którym obdarzają mnie Czytelnicy bloga, w świetny sposób przekłada się na wyniki mojej jednoosobowej firmy.

Te ciemniejsze słupki na wykresie to przychody roczne z mojej działalności. Niższe – to koszty. Jak na razie co roku udaje mi się systematycznie zwiększać przychody. Od lat staram się także transparentnie dzielić moimi wynikami po to, aby pokazać innym, że taka droga jest możliwa.

Świat się zmienia. Zmieniają się też możliwości dzielenia się swoją wiedzą, którą zdobywacie również na studiach. Chcę pokazywać, że możliwe jest zarabianie na swojej wiedzy oraz usługach oferowanych również poprzez Internet. Niekoniecznie pracując gdzieś stacjonarnie, lecz mogąc wykonywać zdalnie swoją pracę i świadczyć usługi dla klientów z praktycznie całego świata.

Sprawdź również: WNOP 119: Jak odnaleźć swoją pasję i wykonywać pracę, którą naprawdę się kocha

Co robiłem, gdy byłem studentem i tuż po studiach?

Piszę przede wszystkim dla osób młodych, które teraz studiują lub zastanawiają się czy iść na studia. Żebyśmy dobrze się odnaleźli w tym, co mam dzisiaj do zakomunikowania, to napiszę co robiłem jak byłem z grubsza w Waszym wieku.

Kończąc liceum byłem święcie przekonany, że chcę być informatykiem. Siedziałem w komputerach po uszy. Już wtedy tworzyłem dema i programowałem. Wtedy na studia zdawało się egzaminy. Próbowałem się dostać na informatykę na Politechnikę Warszawską, ale niestety… byłem za cienki. Zdobyłem zbyt mało punktów i w efekcie wylądowałem na innym kierunku na Wydziale Elektroniki.

Dość powiedzieć, że Radioelektronika a potem Mikro i Optoelektronika, to nie był szczyt moich marzeń. Po 3 latach studiowania i zaliczonych tak naprawdę tylko trzech semestrach, usłyszałem kluczową opinię od jednego z wykładowców, z którym spotkałem się na którejś z poprawek:

“Michał – albo ty będziesz naprawdę świetny w tym, czego się tutaj uczysz i wtedy wyjedziesz za granicę, będziesz robił karierę i będzie wszystko super, albo jak będziesz przeciętny, to w zawodzie w zasadzie nie będzie dla ciebie pracy, bo Zakłady POLAM już zlikwidowano i w Polsce nie ma przemysłu elektronicznego, jako takiego”.

Abstrahując od tego czy była to prawda, skłoniło mnie to do poważnego rozważenia sensu kontynuowania studiów dziennych. Na szczęście zasmakowałem już, jak to jest regularnie zarabiać pieniądze, bo równolegle ze studiami pracowałem w dodatku “Biuro i Komputer” Gazety Wyborczej. Zdecydowałem, że przerwę studia dzienne i pójdę po prostu do pracy na pełen etat.

Ostatecznie po latach ukończyłem inne studia, ale zanim to zrobiłem, to nastąpił przełomowy moment w moim życiu. Jako “informatyczny dziennikarz” Gazety Wyborczej byłem zapraszany przez różne firmy na ważne dla nich wydarzenia. W pierwszej połowie 1995 roku redakcja wysłała mnie do Seattle w USA, gdzie znajduje się siedziba firmy Microsoft. Wtedy pierwszy raz miałem okazję zobaczyć wersję testową systemu operacyjnego Windows 95. Jako osoba doskonale znająca wtedy Windows 3.11 szybko uświadomiłem sobie, że nowy system będzie rewolucją – przełomem w zakresie użyteczności PC. Nie namyślając się zdecydowałem, że napiszę książkę o tym systemie.

Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że miałem wtedy zaledwie 22 lata.

Dlaczego ta książką powstała? Bo nikt mi wtedy nie powiedział, że taki gówniarz jak ja nie powinien pisać książek. Gdy znajomi się byczyli na wakacjach, to ja poświęciłem ponad dwa miesiące na pisanie. Byłem jedną z nielicznych osób w Polsce, które dysponowały wersją testową systemu. Sam system miał oficjalną, światową premierę pod koniec sierpnia 1995 r. Miesiąc później na rynek trafiła moja książka – jako pierwsza w Polsce na ten temat. Sprzedaż wystrzeliła. W ciągu pół roku przygotowałem jeszcze zaktualizowane wydanie uwzględniające tzw. paneuropejską wersję systemu, która obsługiwała już język polski.

Ponad 400 stron. Kilka dodruków. Kilkadziesiąt tysięcy sprzedanych egzemplarzy – ponad 20 lat temu. Wtedy wydawcy jeszcze świetnie płacili autorom. Otrzymywałem stałe 23% ceny okładkowej książki. Dzisiaj wydawca płaci maksimum 10% i to najchętniej z ceny hurtowej a nie okładkowej.

Pod wieloma względami był to przełomowy moment w moim życiu. 100 punktów do poczucia własnej wartości. A bardzo tego potrzebowałem po trudnej decyzji rzucenia studiów dziennych – niejako wbrew Rodzicom.

Zacząłem też od nowa studia w trybie zaocznym – w weekendy. Z mojej perspektywy były to studia proste, łatwe i przyjemne. Humanistyczne. Ściśle związane z zawodem, który już wtedy wykonywałem. Najpierw w 3 lata zrobiłem licencjata z Public Relations (z wyróżnieniem!) na prywatnej, płatnej uczelni, a potem, w kolejne 2 lata, dokończyłem studia magisterskie na Uniwersytecie Warszawskim.

Równolegle pracowałem na pełny etat. A w zasadzie nawet na dwa etaty – jako dziennikarz i informatyk. To powodowało, że miałem bardzo wymierne efekty.

To co widzicie powyżej to są zarobki z mojej pierwszej drugiej pracy etatowej (pierwszą była praca w sklepie komputerowym przed rozpoczęciem studiów dziennych, gdzie zarabiałem 3 miliony złotych miesięcznie… tzn. obecne 300 zł miesięcznie) . Zacząłem ją w 1996 roku od poziomu około 6000 złotych miesięcznie. Według PIT-u za 1999 rok – czyli 4 lata później – moje średnie zarobki wynosiły już 13 526 zł miesięcznie. Oczywiście brutto – niemniej jednak, nawet jak na obecne warunki, jest to kwota olbrzymia – zwłaszcza dla kogoś, kto jeszcze nie ma ukończonych studiów (jak ja wtedy). Jakby nie patrzeć jest to PIT sprzed 18 lat i wtedy siła nabywcza tamtych pieniędzy była dużo większa.

Miałem wtedy 26 lat, ale dzięki bogatemu wcześniejszemu doświadczeniu zawodowemu miałem już silne poczucie własnej wartości. Wiedziałem ile jestem warty, miałem dowody i argumenty negocjacyjne w postaci chociażby mojej książki i potrafiłem to wszystko wykorzystać w negocjacjach z moim pracodawcą.

Równolegle z pracą – studiowałem. To jest mój dyplom uzyskany dopiero w 2000 roku.

Studia mi się przeciągnęły, ale tak naprawdę nie traktowałem ich priorytetowo. Piszę to zupełnie otwarcie. Robiłem studia, bo uważałem, że tytuł magistra może się kiedyś w przyszłości przydać. Niemniej jednak nie poświęcałem na nie więcej czasu, niż absolutne minimum. Studiowanie miało inne cele, które tłumaczę w dalszej części tego wpisu.

I zauważcie, że z roku na rok, moje zarobki systematycznie rosły:

• W 2000 roku – gdy kończyłem studia – średnie zarobki wynosiły 15 670 zł miesięcznie.
• W 2001 roku – wzrosły do 17 095 zł miesięcznie osiągając poziom 205 tys. zł brutto rocznie.

Kwota 200 tys. zł rocznie stała się dla mnie poziomem odniesienia. Przy takich zarobkach mogliśmy żyć jako rodzina na fajnym poziomie i jednocześnie sporo odkładać.

Dla jasności żebyście nie myśleli, że to było łatwe – wtedy bardzo dużo pracowałem – a wręcz się zapracowywałem. Równolegle byłem dziennikarzem i redaktorem oraz szefem działu IT w wydawnictwie. Dodatkowo organizowałem konferencje. Przez 4 lata ciągnąłem codziennie dwa etaty i wpędziłem się w pracoholizm. Intratne to było, ale czy mądre? Raczej nie. Pewnie dzisiaj podszedłbym do tego zupełnie inaczej, mądrzejszy o wnioski z tamtego czasu.

Naprawdę dużo czasu upłynęło zanim zrozumiałem, że pracować trzeba mądrze a nie dużo. To kolosalna różnica. Sam fakt zapracowywania się powoduje, że nie osiągamy stanu, który moglibyśmy uznać za satysfakcjonujący. Po prostu wiecznie będziemy z czegoś niezadowoleni. Albo ze zbyt małych pieniędzy, albo z przeciążenia pracą, którą wykonujemy.

I to tyle jeśli chodzi o przybliżenie mojej osoby jako studenta i pracownika tuż po studiach.

Dlaczego mi się udało?

Patrząc na te moje wyniki – zarówno tamte sprzed kilkunastu lat, jak i te obecne, które osiągam jako bloger-przedsiębiorca, spróbuję teraz wytłumaczyć dlaczego według mnie udało mi się szybko wejść na ścieżkę wysokich zarobków.

Oczywiście jest wiele powodów, ale podam trzy, które mam nadzieję skłonią Was do zastanowienia.

1. Nauka nie była moim celem

Po pierwsze: nauka sama w sobie nigdy nie była moim celem. Tak szybko, jak przekonałem się, że studia na elektronice nie są dla mnie i nie dadzą mi pracy tam, gdzie są moje kompetencje i zainteresowania – to zdecydowałem się je porzucić. Wolałem zacząć nowe studia od zera niż brnąć dalej w te bez przyszłości.

To tak jak w inwestowaniu – straty należy ucinać szybko. Bez rozpamiętywania i długiego “lizania ran”. Lepiej uznać, że popełniliśmy błąd, zresetować się i pójść dalej. Oczywiście wyciągając z takiego zdarzenia naukę i unikając powtórnego popełnienia tego samego błędu.

Warto odpowiednio wcześnie zacząć zadawać sobie pytania:

• Po co mi to?
• Dlaczego to robię?
• Jaki cel chcę osiągnąć?

Odpowiedzi pozwalają podejmować kluczowe decyzje w naszym życiu. Czasem nieznacznie, a czasami gruntownie wpływają na zmianę naszej trajektorii. Mówiłem już o tym w podcaście “WNOP 042: Dlaczego warto kwestionować status quo, czyli moja kręta droga do bloga wartego miliony”.

W moim przypadku poszedłem studiować to, co praktykowałem na co dzień. Byłem dziennikarzem, byłem redaktorem, organizowałem również konferencje branżowe, a więc poszedłem na studia związane z Public Relations – żeby poznać “drugą stronę barykady”. Dzięki temu, że pracowałem, miałem bardzo fajny filtr poznawczy. Byłem w stanie bardzo łatwo weryfikować, czy to, o czym słyszę na studiach, to jest coś współcześnie przydatnego, czy może mocno przeterminowanego.

Uczciwie mówiąc Uniwersytet Warszawski w tamtych czasach, jeżeli mówimy o Public Relations, tkwił w zupełnie innej epoce. Podobno jako pierwszy pierwszy student w historii uczelni napisałem pracę magisterską związaną z wykorzystaniem Internetu w działaniach Public Relations. To co dzisiaj jest zupełnie naturalne i co wtedy również wydawało mi się zupełnie naturalne, na uczelni stanowiło nowinkę. I tak się cieszę, że miałem niesamowitą przyjemność bronić moją pracę magisterską u jednego z najznamienitszych promotorów od PR w tamtym czasie – prof. Jerzego Olędzkiego.

Rozmawiając teraz z moimi równieśnikami, zauważam, że mamy zbieżne obserwacje co do sensu studiowania. I to bez względu na to, czy rozmawiam z prymusami, czy z osobami, które do nauki miały raczej luźne podejście.

Pierwszą taką osobą, którą chcę wam pokazać, jest Marcin Beme – założyciel Audioteki, czyli firmy, która w zasadzie wykreowała w Polsce modę na audiobooki. Marcin zdecydowanie ma się czym pochwalić. W 2013 r. odebrał z rąk Prezydenta Bronisława Komorowskiego najwyższe cywilne odznaczenie – czyli Złoty Krzyż Zasługi – za innowację i skuteczne wprowadzanie polskiej firmy na rynki zagraniczne. Jako gość 24-ego odcinka mojego podcastu powiedział takie słowa:

Zdecydowanie warto posłuchać całej tej rozmowy. Znajdziecie tam całą masę wskazówek dla studentów o tym, jak można pokierować swoją karierą.

Drugą osobą, która ma ciekawą historię edukacji, jest Marcin Iwiński – twórca firmy CD Projekt najbardziej znanej z serii gier “Wiedźmin”. Marcin to pierwszy osobiście znany mi miliarder. Jego udziały w CD Projekcie warte są około 1,5 miliarda złotych. Kapitalizacja samej firmy przekroczyła już 7 miliardów złotych. Teoretycznie zajmują się trywialnym tematem, czyli grami komputerowymi. Niemniej jednak Marcin zaczął inwestować w tematykę gier jeszcze w latach 90-tych ubiegłego wieku.

Pamiętam, jak staliśmy na giełdzie komputerowej na Grzybowskiej, po prostu stolik w stolik i sprzedawaliśmy gry. Więcej na ten temat możecie usłyszeć w 81. odcinku podcastu.

Marcin startując z CD Projektem w ogóle nie miał jeszcze ukończonych studiów. Ba! Nawet ich nie zaczął! Prymusem też raczej nie był. Po trzeciej klasie liceum musiał zaliczać egzamin komisyjny z matematyki – podobnie jak jego kolega Michał Kiciński, z którym rok później – po zakończeniu liceum – założył CD Projekt. W podcaście mówił tak:

Czyli ma taką refleksję, że On wcześniej założył firmę, ale być może to wcale nie był najlepszy pomysł. Wynikałoby z tego, że taka idealna droga wiedzie gdzieś pomiędzy studiami a pracą.

Czy te przykłady oznaczają, że macie rzucić studia? Absolutnie nie. Ale chcę Wam pokazać – także na doświadczeniach osób mądrzejszych ode mnie, że sam fakt ukończenia studiów nie jest czynnikiem cokolwiek przesądzającym lub ułatwiającym.

Warto mieć świadomość, że w czasie kiedy Wy sobie studiujecie nie robiąc niczego innego, gdzieś obok pojawiają się kolejne osoby, takie jak Marcin Iwiński, które zamiast przeznaczać 100% na studia, po prostu praktycznie uczą się robić biznes i uciekają do przodu.

Tym wpisem i moim wystąpieniem chcę Was zachęcić do tego, żebyście nie ograniczali się tylko do studiowania. I teraz spróbuję wytłumaczyć, dlaczego to takie istotne.

2. Łączyłem zapał do pracy z doświadczeniem

Dwa czynniki uważam za pioruńsko istotne w karierze i rozwoju zawodowym każdej osoby. Z jednej strony to pewien zapał, czy energia do pracy, a z drugiej strony – doświadczenie, które zdobywamy dosyć stopniowo.

Nie bez powodu na powyższym slajdzie przedstawiłem pasek energii życiowej jako intensywny na początku i stopniowo blednący wraz z upływem czasu.

Gdy jesteśmy młodzi, to czujemy się autentycznie “kuloodporni”. Uważamy, że wszystko umiejmy i wszystkiemu podołamy. Uważamy, że jeżeli czegoś nie umiemy, to szybko się nauczymy. I to jest prawda, bo w młodym wieku rzeczywiście bardzo łatwo jest przyswajać nową wiedzę i umiejętności. Praca dosłownie pali się nam w rękach.

Ale stopniowo, wraz z upływem lat, nasze możliwości wydają się maleć. Snu potrzeba więcej, zapału jest jakby mniej. Trudniej też przyswajać wiedzę. Mówiąc zupełnie wprost potrzebuję dzisiaj dużo więcej snu niż 10–15 lat temu. Bez względu na moje chęci, nie jestem już tak produktywny jak kiedyś. Nie te lata – chociaż staruszkiem absolutnie się nie czuję. Z wiekiem coś się zmienia…

Nie bez powodu mówi się o czymś takim, jak kryzys 40-latków. Często w okolicy tego wieku człowiek zaczyna sobie uświadamiać, że jeśli chodzi o wydajność pracy, zdrowie i sprawność fizyczną – to najlepsze lata mamy już za sobą.

Zupełnie inaczej ma się za to kwestia doświadczenia (życiowego i zawodowego). Im jesteśmy starsi – tym więcej mamy doświadczeń. Tym lepszy mamy filtr poznawczy. Mamy coraz więcej dobrych refleksji dotyczących tego, co nam się w dotychczasowym życiu udało a co nie. Uświadamiamy sobie jakie szanse być może zmarnowaliśmy.

W miarę wzrostu doświadczenia, niektórzy z nas uświadamiają sobie, że co prawda dotychczas ładnie wspinali się po szczeblach kariery zawodowej, ale niestety przystawili drabinę do złej ściany.

Uświadomienie sobie tego to jedno. Zmiana sposobu działania – to drugie. Wymaga to dużej dojrzałości i jednocześnie odwagi. Jeżeli zorientujemy się zbyt późno, to może się okazać, że nie zostało nam wiele czasu albo nie zostało nam już tak wiele odwagi, jak wtedy, kiedy byliśmy młodzi, żeby swoje życie jakoś gruntownie przekierować. Drabinę można byłoby przystawić do właściwej ściany, ale nie wiadomo czy na wspięcie się na nią wystarczy jeszcze energii.

Typowy scenariusz przedstawiający te przeciwstawne czynniki wygląda mniej-więcej tak:

Młodzi ludzie mają co prawda dużo energii życiowej, ale jeśli tylko studiują, to nie zdobywają praktycznego doświadczenia. Energia trwoniona jest na naukę teorii. Potem, gdy idą do pierwszej pracy, to przekonują się, że ich wiedza nie jest zbyt wiele warta dla pracodawców. Że tak naprawdę przede wszystkim liczy się doświadczenie. Przeznaczają więc energię na jego zdobywanie, czas płynie i zapał stopniowo spada.

Co więcej – nie można się nastawiać na to, że do końca życia będzie się wykonywało profesję, którą zdobywa się na studiach. Świat pędzi coraz szybciej, stale pojawiają się nowe zawody a niektóre znikają. Dzisiejsi studenci bardzo mocno ryzykują stawiając na “konkretnego konia”. W zasadzie nieuniknione jest to, że w ciągu swojego życia będą musieli się kilka razy przebranżowić. Każdy z nich powinien zapytać uczciwie sam siebie “Czy głęboko wierzę w to, że jestem w stanie i mam mam siłę i chęci do tego, aby się 2, 3 lub 4 razy w życiu przebranżowić?”. Zresztą nie dotyczy to tylko studentów. 😉

Dzięki postępom w medycynie średnia długość wieku stale rośnie. Jednocześnie dzisiejsi studenci mają przed sobą około 40 lat pracy zawodowej do emerytury (a być może nawet więcej jeśli nastąpi zapaść systemu emerytalnego). W trakcie pracy zawodowej nie dość, że będą obciążani rosnącymi kosztami podatków (to właśnie z pracujących ściąga się pieniądze na wypłaty dla coraz dłużej żyjących emerytów), to dodatkowo będą musieli odłożyć oszczędności na kolejne 20–30–40 lat życia na swojej emeryturze. To kolejny powód dlaczego warto jak najwcześniej wskoczyć na ścieżkę relatywnie wysokich zarobków.

Dlatego tak kolosalne znaczenie ma żeby praktyczne doświadczenia zacząć zbierać jak najwcześniej. Żeby ten dolny pasek na wykresie zaczynał się jak najbardziej z lewej strony. Bo wtedy dajemy sobie szansę na zaistnienie “złotego okresu” w naszym życiu, który ja szacuję, że jest gdzieś między 30-tką a 40-tką. To taki czas, gdy mamy już wystarczająco dużo doświadczenia, które możemy już dobrze zmonetyzować, a jednocześnie mamy jeszcze wystarczająco dużo energii i marginesu czasowego, który pozwala nam odważnie podejmować radykalne decyzje w życiu. Dzięki temu, że jesteśmy młodzi i jeszcze mamy zapas energii, to możemy śmielej podjąć ryzyko a w przypadku ewentualnego błędu, będzie jeszcze dużo czasu żeby go naprawić.

Ja miałem to niesamowite szczęście, że zacząłem pracować bardzo wcześnie, szybko zbudowałem swoją wartość na rynku pracy i dlatego mogłem sobie pozwolić na kilka odważnych decyzji:

• Porzucenie dziennikarstwa w 2002 roku – bo już wtedy widziałem, że świat starych mediów idzie w złą stronę.
• Porzucenie branży IT w 2012 roku i rozpoczęcie blogowania – mając 39 lat.

Dziś monetyzuję moje doświadczenie korzystając z resztek zapału do pracy. Nic więcej i nic mniej.

3. Traktowałem każdą pracę jako trampolinę do kolejnej

Trzeci sekret mojego sukcesu to podejście do pracy.

Nigdy w mojej karierze zawodowej nie stawiałem pieniędzy na pierwszym miejscu. Szukałem sobie po prostu atrakcyjnych zajęć. Takich, które mnie rozwijały i jednocześnie były dobrą wprawką do dorośnięcia do realizacji zajęć i projektów jeszcze bardziej ciekawych. To co się dla mnie liczyło to satysfakcja z pracy, którą wykonywałem, poczucie sprawczości i ważności tego co robiłem. Wysokość moich zarobków była wynikiem efektów, które “dowoziłem”. Także dlatego, że dbałem o to, aby efekty były zauważane przez moich szefów.

Gdy jest się dobrym, w tym co się robi, to się stopniowo realizuje coraz bardziej ambitne projekty. Traktowałem kolejne zadania i prace jak trampoliny pozwalające wybijać się coraz wyżej i wyżej – i to nie w hierarchii firmowej, tylko w zakresie ciekawości i złożoności zadań, które realizowałem. A za tym szły również pieniądze.

Ogólnie z karierą zawodową jest trochę jak ze skakaniem na trampolinach. Jeśli nie mamy doświadczenia, to trudno wskoczyć od razu na najwyższą. Ale, gdy opanuje się skakanie na niższych, to pewniej będziemy się czuć na tych największych.

Jeśli jakiś pracodawca zatrudni nas za 4000 zł miesięcznie, to niejako automatycznie staje się to naszym poziomem odniesienia. Już nie pójdziemy tak chętnie do pracy za 2000 zł miesięcznie. Dlaczego? Bo mamy już dowód, że jesteśmy warci więcej. Że są firmy gotowe więcej zapłacić za naszą ekspertyzę. Ten kto nauczył się skakać na dużych trampolinach, nie będzie już uważał za fajne tych średnich i małych.

Dlatego powtarzam, że jeśli chcecie zarabiać 10 tys. zł miesięcznie, to pierwszym krokiem jest jak najszybsze pójście do pracy nawet za 1500 zł miesięcznie. A potem walka o systematyczne podwyżki – nawet o 150 czy 300 zł. Wyższa pensja automatycznie stanie się nowym punktem odniesienia.

Każdy skok piętro wyżej – na ciut wyższy poziom zarobków – buduje poczucie własnej wartości. To m.in. dlatego zalecam, aby przynajmniej raz na pół roku iść na rozmowę kwalifikacyjną – nawet, jeśli nie planujecie zmieniać pracy. Ale przynajmniej dzięki temu “wycenicie się” na rynku pracy a i być może zyskacie kolejne argumenty negocjacyjne.

Dla jasności: ja nie skakałem często między firmami. W wydawnictwie pracowałem 7 lat. W firmie IT = 11 lat. W dobrych miejscach pracy można zwiększać zarobki bez zmiany pracodawcy.

W co warto inwestować czas i energię?

No to skoro już wiecie dlaczego mi się udało, to przejdę w końcu do takich bardziej generalnych wskazówek, w co warto inwestować swój czas i energię będąc na studiach.

Na to pytanie odpowiadałem szeroko w 38. odcinku mojego podcastu. Tam dałem 21 wskazówek dla 20-latków – zarówno dotyczących finansów, jak i czysto życiowych. Poniżej zebrałem kilka najważniejszych i chociaż mogą się one wydawać trywialne, to uwierzcie, że są one pioruńsko ważne.

Przede wszystkim nauczcie się języka angielskiego. Biegle! Tak, żeby sprawnie się w nim komunikować ustnie i pisemnie. To najlepsza inwestycja, jakiej możecie dokonać w młodym wieku – i to zarówno pod kątem dalszej edukacji, jak i pracy.

W ten sposób umożliwicie sobie pracę nie tylko w Polsce, lecz także za granicą. Obecnie internet umożliwia wykonywanie pracy bez fizycznej obecności w innym miejscu. To daje kolosalne możliwości, np. możemy być beneficjentami tego, że w Polsce generalnie poziom kosztów jest dużo niższy niż w innych krajach. Czyli będąc tutaj można zarabiać na poziomie światowym pracując dla klientów z innych krajów. Zjawisko to nazywane jest geoarbitrażem. Z jednej strony można ponosić niskie koszty życia w Polsce (lub w jeszcze tańszych krajach) a zarabiać tak jak Europejczycy lub eksperci z USA.

Poza tym dobra znajomość angielskiego to także praktycznie nieograniczony dostęp do najlepszej wiedzy. Dzisiaj siedząc w piżamie przed komputerem w Polsce można studiować na uczelni znajdującej się na drugim końcu świata. 20 lat temu takich możliwości jeszcze nie było. Dzisiaj są już dostępne dla każdego, kto chce poświęcić swój czas na naukę.

Druga wskazówka: edukujcie się i poszerzajcie horyzonty. Jeśli coś Was interesuje, to jako młody człowiek warto drążyć ten temat aż do jego zgłębienia – przynajmniej do takiego poziomu, który pozwali stwierdzić, czy jest to coś naprawdę interesującego i jednocześnie perspektywicznego.

Oprócz tego, co nas pasjonuje, warto się uczyć rzeczy praktycznych. Zdobywać takie umiejętności, które będzie można sprzedawać innym i za które będą nam chcieli oni zapłacić.

Jednocześnie jednak nie można się bać zmian, czyli porzucania i zmieniania tematów, którymi się zajmujecie. Nie koncentrujcie się na jednej dziedzinie. Jesteście młodzi, macie czas na to, żeby eksperymentować. Macie czas na to, żeby popełniać błędy. Im więcej będziecie mieć różnorodnych doświadczeń, tym szybciej zrozumiecie, co jest dla Was ważne i tym łatwiej będzie Wam podjąć kluczowe decyzje.

No chyba że już teraz wiecie co jest dla Was najważniejsze. W takim przypadku nie rozpraszajcie się, lecz skoncentrujcie na byciu najlepszym w tym, co robicie.

Czwarta wskazówka – Zacznij pracować i zmieniaj pracę. To jest trochę wbrew temu, co mówią HR-owcy czytający wasze CV – “no niechętnie widzimy, że ktoś często skakał z kwiatka na kwiatek”. Ale z drugiej strony bardzo trudno jest zebrać doświadczenia, szczególnie o stylu zarządzania różnymi firmami, jeżeli po prostu nie popracujecie w każdej z nich.

Ja zachęcam żeby trochę czasu spędzić zarówno w małej / średniej firmie, jak i w korporacji. W małej firmie macie bardzo dużą sprawczość. Tam jesteście osobami, które będą trochę takimi osobami od wszystkiego. Czyli zobaczycie, jak ten biznes funkcjonuje, ale dzięki temu będziecie też w stanie bardzo szybko zobaczyć, jakie są czynniki sukcesu takich małych firm.

Może się jednak zdarzyć, że traficie do słabej firmy. Jeśli tam utkniecie, to łatwo będzie uwierzyć, że tak wygląda rzeczywistość w większości firm – a to nieprawda. Dlatego dla przeciwwagi zachęcam również do pracy także w korporacji i to wbrew powszechnemu teraz narzekaniu na te organizacje. Co prawda tam będziecie rzeczywiście takim “sześcianem”, który będzie musiał się idealnie wpasowywać w konkretne zapotrzebowanie firmy, ale z drugiej strony zobaczycie, jak funkcjonują procesy w tego typu organizacjach. To też jest bardzo cenna wiedza, która później pozwoli wybrać ten kierunek, który będzie dla Was istotny.

Po prostu zacznijcie wcześnie pracować i jedzcie chleb z różnych pieców, bo warto zdobywać doświadczenia w różnych miejscach i poszerzać horyzonty. Dać sobie szansę na szerszy ogląd rzeczywistości. Szerszą perspektywę.

I kolejna wskazówka – nie przedłużajcie studiów. Mówię to szczególnie do tych osób, które mogą chcieć na przykład odkładać obronę pracy magisterskiej. Mam niesamowitą liczbę znajomych, którzy albo nie zrobili nigdy magisterki, albo zajęło im to wiele, wiele lat, np. dłużej niż samo studiowanie.

Jeśli nie studiujecie na wymagających kierunkach technicznych, to zasadne jest pytanie, czy nie lepiej przejść na zaoczny tryb studiów i poświęcić większość tygodnia na zdobywanie doświadczeń na rynku pracy. Bez względu na sam tryb studiów, warto ukończyć je jak najszybciej i obronić pracę magisterską bez zbędnego przeciągania. Dyplom może się kiedyś do czegoś przydać. Chociaż nie brakuje też takich osób, którzy uważają go za zbędny.

W swoim studiowaniu warto kierować się podejściem projektowym, czyli zaliczyć to co trzeba, zamknąć pewien rozdział w życiu i pójść po prostu dalej. No chyba, że wiążecie swoją przyszłość z karierą naukową. W takim przypadku rzeczywiście nie ma się co spieszyć z opuszczeniem murów uczelni.

Wchodząc pierwszy raz na rynek pracy jesteśmy zazwyczaj “totalnymi golasami”. Większość studiów wyższych niestety funkcjonuje w taki sposób, że kompletnie nie przygotowuje pracowników, których potrzebują przedsiębiorcy. To dlatego “świeżaków” po studiach rekrutuje się na stanowiska typu “junior / młodszy” i de facto muszą oni przechodzić od zera praktyczne wdrożenie do pracy na danym stanowisku.

Warto szukać swojego mistrza / mentora – osoby lub szefa, od którego będziecie mogli się dużo nauczyć. Zdecydowanie lepiej mieć taką pracę, gdzie rzeczywiście ktoś Was weźmie pod swoje skrzydła i nauczy fachu. Doradzam, żeby trwać przy dobrych mistrzach nawet wtedy, gdy wydaje Wam się, że zarobki nie są wystarczająco atrakcyjne. Pieniądze zawsze można zarobić nieco później – korzystając z doświadczenia zdobytego w dobrym środowisku.

Osobiście preferowałem pracę w prężnych małych i średnich firmach pod okiem dobrych szefów. Im mniejsza firma, na tym większą dynamikę jest narażona. Małe firmy pozwalają wiele się nauczyć o ludziach, poznać, co to znaczy “robić wszystko”, zobaczyć jak wiele detali składa się na sukces lub porażkę.

Cały ten początkowy okres kariery zawodowej to czas intensywnego zbierania doświadczeń i uczenia się na własnych błędach. Ostatnia wskazówka: traktujcie go jako czas otwierania furtek, przez które być może będziecie chcieli przejść w przyszłości. To jest najlepszy okres na testowanie różnych scenariuszy, ale bez zamykania się na alternatywy.

Warto przyglądać się znajomym ze studiów i współpracownikom. Budować dobre relacje z tymi, którzy są OK. Warto podpatrywać postawy ludzi, którzy są wokół was. Nauczyć się odróżniać co to znaczy, że ktoś dobrze wykonuje swoją pracę? Z kim chcielibyśmy pracować a z kim niekoniecznie? Dlaczego?

Nawet w przypadku tych osób, z którymi ewidentnie nam nie po drodze, nie warto “palić mostów”. Dotyczy to zarówno współpracowników, jak i byłych pracodawców. Po prostu warto być “w porządku”. Po latach może się okazać, że ktoś taki wyciągnie do nas pomocną dłoń albo przynajmniej… nie będzie nam psuł opinii. A na pewno nie możecie na to liczyć, jeśli sami szybko porzucacie miejsca pracy.

Podsumowanie

Pora zatem na krótkie podsumowanie. Po pierwsze: studia są ważne, ale nie są najważniejsze. Dlatego właśnie nie warto przeciągać samej nauki.

Po drugie: warto się uczyć tego, co możecie wykorzystać praktycznie. Ale z drugiej strony, zgadzam się, że będąc młodym człowiekiem, pioruńsko trudno jest przewidzieć, co może mieć praktyczne zastosowanie w przyszłości. Klasyczny problem “jajka i kury”…

Tym bardziej warto jak najwcześniej zderzyć wiedzę teoretyczną z praktyką rynku pracy. Pójść pracować – nawet równolegle ze studiami. Właśnie po to, żeby jak najszybciej wykształcić w sobie odpowiedni filtr poznawczy.

I po trzecie: dbajcie o to, aby mieć dobre relacje między sobą i dobre relacje z osobami mądrzejszymi od Was np. wykładowcami czy pracodawcami. To się zawsze przydaje.

Jadąc do Poznania czytałem w pociągu historię biznesu skatera Tony’ego Hawka (znany m.in. z serii gier Tony Hawk’s Pro Skater). Okazuje się, że Tony miał od wczesnego wieku swojego mentora. Starszego skatera i właściciela firmy, który zauważył potencjał Hawka, gdy ten miał zaledwie 11 lat. Przez kolejne 8 lat – aż do 19-tki – pomagał mu budować jego markę osobistą. Jak widać obecnie – bardzo skutecznie.

Nawet nie macie pojęcia, jak wiele razy w życiu ktoś do Was wyciągnie pomocną dłoń, o ile tylko dacie się poznać jako osoby, którym warto pomagać i które zasługują na to, żeby otrzymać taką pomoc. Które rokują, że nie zmarnują poświęconego im czasu.

I tego właśnie Wam życzę. 🙂

Chętnie przeczytam w komentarzach, co myślicie i jakie Wy macie wskazówki dla obecnych studentów. Głęboko wierzę w to, że mądra wymiana doświadczeń między pokoleniami to to, co pomaga nam być coraz bardziej świadomymi pracownikami i po prostu lepszymi ludźmi.

Powodzenia!

PS: Dziękuję Collegium Da Vinci za zaproszenie i udostępnienie nagrania mojego wystąpienia, oraz Igorowi Wojtkowiakowi za miłą współpracę przy filmowaniu i montażu.