Jak uczyć dzieci i nastolatków finansów i dobrego podejścia do pieniędzy

Przyszłość naszych dzieci zależy od tego, jaką przekażemy im wiedzę oraz wzorce w zakresie podejścia do pieniędzy. Lepiej nie schrzanić tego zadania.

Ponad trzy lata temu napisałem na blogu obszerny artykuł o dawaniu kieszonkowego i sposobach nauki dzieci podstaw finansów osobistych. Tamten wpis nic nie stracił na aktualności. Polecam jego lekturę wszystkim rodzicom, którzy zastanawiają się jak rozpocząć edukację finansową dzieci.

W miarę upływu czasu dostawałem od Was coraz więcej pytań jak radzić sobie z rosnącymi potrzebami coraz starszych dzieci – zwłaszcza wtedy, gdy wchodzą w wiek nastoletni i zaczynają się już mocno inspirować tym co noszą, mają i mówią rówieśnicy, jak i reklamami promującymi nadmierną konsumpcję.

Siłą rzeczy będę nawiązywał do wpisu sprzed lat i naprawdę zachęcam w pierwszej kolejności do jego lektury. Dzisiaj – po prostu uzupełniam go o wątki, które pojawiły się w mojej niedawnej rozmowie ze znajomymi, którzy także mają dzieci z coraz mocniejszym “własnym zdaniem”.

Dzisiaj zakładam, że piszę do osób dorosłych – rodziców. Zapraszam mocno do lektury. 🙂

Czytaj także: WNOP 052: Jak uczyć dzieci finansów i nie popełniać błędów? – rozmowa z Dorotą “Supernianią” Zawadzką

Jesteś wzorem zachowań dla swoich dzieci

Czy tego chcesz czy nie – jesteś wzorem zachowań dla swoich dzieci. Zarówno tych pozytywnych jak i negatywnych. Dotyczy to całego życia – nie tylko sfery finansowej.

Czasami wydaje się nam, że znaczenie ma tylko to co mówimy i to w jaki sposób opowiadamy dziecku o świecie. Równie mocno (jeśli nie bardziej) liczy się to, co pokazujemy swoim zachowaniem. Dzieci zawsze na nas patrzą. Doskonale widzą, jak się zachowujemy. Przykładowo: czy włóczymy się po sklepach bez celu… a i tak zawsze wychodzimy z zakupami, jak reagujemy, gdy wrzucą nam do koszyka jakąś zabawkę lub “tylko jajko niespodziankę” i czy naprawdę działamy według zasad, które próbujemy im wpajać.

Znaczenie mają także nasze zachowania z pozoru nie mające nic z finansami, np. jak odnosimy się do innych, czy obmawiamy osoby, które są lepiej lub gorzej ubrane, mają fajniejsze auto itp.? Jak traktujemy biedniejszych od nas? Czy przejawiamy zaufanie do innych osób? Czy ufamy dzieciom?

To my jesteśmy jako rodzice odpowiedzialni za to, aby dziecko rozumiało co robimy. Z jednej strony tłumaczę często, że dziecko uczy się przez osmozę – obcując z nami i obserwując nas “przesiąka” wzorcami zachowań. Z drugiej jednak strony, w kwestii finansów taka nauka to za mało. Nie da się zdobyć całej wiedzy wyłącznie przez obserwację. Konieczne jest także tłumaczenie dziecku kontekstu naszych działań i mechanizmów obowiązujących w świecie finansów. Opowiadanie, dlaczego działamy w taki a nie inny sposób. Wyjaśnianie, kiedy można działać inaczej i dlaczego czasami jesteśmy bardzo oszczędni, a czasami wydajemy w sposób celowy duże pieniądze.

Oczywiście, w tym co mówimy i robimy nie może być dysonansu. Nie można wpajać dziecku, że powinniśmy robić zakupy z listą, a następnie wpadać do sklepu i kupować co popadnie na jego oczach. Nawet, jeśli taka sytuacja się zdarzy, to warto wytłumaczyć dziecku, że tak działa ludzka psychika, że czasami sami ulegamy emocjom oraz pokazać co można próbować robić, aby się przed tym zabezpieczyć. Albo jak można naprawić swój błąd, gdy coś takiego się wydarzyło, np. zwracając produkty do sklepu. Swoją drogą to jest dobra okazja, by wytłumaczyć dziecku, czym są prawa konsumenta.

Nie jest również prawdą, że rodzice, którzy są w złej sytuacji finansowej (także przez swoje błędy) nie mogą nauczyć dzieci zdrowego podejścia do pieniędzy. Wystarczy, że konsekwentnie pokazywać będą, że to ich wcześniejsze nieodpowiedzialne działania, doprowadziły do tego, że dzisiaj muszą spłacać raty kredytów i kosztowne odsetki. Generalnie dzieci lubią czuć się doroślejsze i chcą uczestniczyć w tym, co robią rodzice (przynajmniej do pewnego wieku). Jeśli od małych lat przekazujemy im dobre wzorce, to szybko mają szansę stać się “zawodnikami w naszej drużynie” – potrafiącymi sprowadzić trudne sytuacje do prostych rozwiązań i “grać do wspólnej bramki”, np. mówiąc “ale przecież nie możemy sobie teraz pozwolić na drogi wyjazd na wakacje i ja to rozumiem”.

Nikt z nas nie lubi był przeładowywany informacjami. Dlatego nauka właściwego podejścia do finansów powinna odbywać się stopniowo i systematycznie: bierzesz pieniądze z bankomatu – wytłumacz skąd one się tam biorą, kupujesz ubezpieczenie do auta – wytłumacz co to OC i co AC i dlaczego to robisz, zastanawiasz się nad zakupem sprzętu AGD – opowiedz dziecku o swoich kryteriach decyzyjnych i wyjaśnij dlaczego czasem warto kupić droższy lub tańszy sprzęt, zostawiasz napiwek w restauracji – wytłumacz dlaczego na stole zostaje czasami więcej niż kieszonkowe dziecka. Bo bez takiego wytłumaczenia dziecko może myśleć, że pieniądze biorą się ze ściany, a Ty dysponujesz nimi lekkomyślnie.

Jedno jest pewne: bez względu na to czy świadomie przekazujesz wiedzę czy nie, to Twoje dziecko i tak się od Ciebie uczy i wykształca własne dobre i złe nawyki.

Czytaj także: WNOP 140: Jak uczyć dzieci o pieniądzach i jak odpowiadać na pytania dzieci dotyczące finansów

Jak odróżniać potrzeby od zachcianek?

Kluczowe znaczenie dla decyzji finansowych dzieci ma nauczenie ich odróżniania prawdziwych potrzeb (czytaj: niezbędnych wydatków) od zachcianek, czyli tych wydatków, bez których można się obyć.

Nie oszukujmy się – w przypadku małego dziecka każda jego potrzeba zakupowa jest po prostu zachcianką. Zakładając, że rodzina nie żyje w skrajnej biedzie i dziecko ma zaspokojone wszystkie podstawowe potrzeby przez rodziców (jedzenie, miejsce do spania, ubranie, opieka zdrowotna, transport), to w istocie nie potrzebuje niczego więcej.

Oczywiście, im starsze dziecko i im więcej wzorców otrzymuje – czy to od rówieśników, czy z reklam telewizyjnych, tym więcej będzie ujawniało swoich “potrzeb”. O ile jeszcze kilkadziesiąt lat temu normą było, że żyje się wyłącznie za wcześniej zarobione pieniądze i skala naszej ewentualnej rozwiązłości finansowej powiązana była bezpośrednio z zarobkami (wcześniejszymi), to aktualnie lansuje się wzorce przekonujące, że na wszystko nas stać tu i teraz – nawet wtedy, gdy pieniędzy nie mamy. Wmawia się nam, że zasługujemy na wszystko i nie musimy na to wcześniej zapracować. Wystarczy się po prostu zadłużyć. Reklamy, seriale, programy pokazujące styl życia gwiazd, często zmieniające się trendy, moda, krótkie cykle życia produktów (np. nowe modele telefonów) – to wszystko napędza konsumpcjonizm – zarówno dorosłych, jak i dzieci. Dokładają się do tego niektórzy rodzice, którzy m.in. w poczuciu winy za ciągłą rozłąkę z dzieckiem powodowaną pracą, starają się “refundować” braki spełniając coraz bardziej wygórowane wymagania swoich pociech.

Presja ze strony dzieci np. na zakup markowych ubrań i dobrego telefonu pojawia się najczęściej nie pod wpływem realnej potrzeby, lecz w wyniku presji otoczenia. Jeszcze za mojego dzieciństwa – nie było widać w klasie tak znaczących różnic. Chociaż ubieraliśmy się w różny sposób, to chyba poza zegarkiem elektronicznym nie było w zasadzie żadnych widocznych atrybutów tego, że czyiś rodzice są majętni. Dzisiaj – bardzo się to zmieniło. Dzieci już w szkole podstawowej wystawione są na ocenę przez rówieśników i w efekcie zaczynają wysuwać coraz bardziej śmiałe żądania w kierunku rodziców. Ich zachcianki wydają się im być realnymi potrzebami. Niejednokrotnie wynikają z chęci równania do innych, co może się im wydawać bardzo ważne.

To tu jest ogromna rola rodziców – znacznie trudniejsza niż zakup konkretnego produktu. Praca powinna odbywać się na dwóch frontach:

1) Stałe budowanie poczucia własnej wartości, które nie jest oparte na posiadaniu konkretnych rzeczy. To trudne, bo nawet dorośli wartościują innych według ich wyglądu oraz “fantów”, którymi się otaczają. Zakładam jednak, że wiecie już, że wizerunek nie musi mieć wiele wspólnego z realną zasobnością portfela i tym bardziej – z poczuciem szczęścia w życiu. Praca z dzieckiem sprowadza się do dyskusji na temat jego emocji związanych z tym, że nie posiada czegoś, czego pożąda a co mają niektórzy rówieśnicy. Warto pozwalać dziecku się wygadać, wysłuchać punktu widzenia, przedstawić kontrargumenty, pokazać – z otoczenia dziecka – przykłady wartościowych osób, które także nie mają np. nowego modelu telefonu. Wiedząc co dziecko lubi, co je pasjonuje, można skonfrontować tę potrzebę gadżetu z konkretną pasją. Pokazać, że źródłem szczęścia mogą być inne rzeczy niż posiadane rzeczy (które – obiektywnie – szybko powszednieją). Już same takie rozmowy i próby przewartościowania mogą prowadzić do zwiększenia poczucia własnej wartości u dziecka.

Przenieś to także na własny grunt. Zapytaj jakby to było, gdybyście to Wy jako rodzice realizowali wszystkie swoje zachcianki. Pokaż, że wcale nie jesteś gorszym rodzicem przez to, że masz mniejszy i wolniejszy samochód niż inni tatusiowe. Że nawet bez tego można mieć fajną Żonę i znajomych. Pokazuj, że nigdy nie jest tak, że ma się coś obiektywnie najlepszego. Że warto słuchać siebie i własnych potrzeb, a nie dostosowywać się do tego, czego oczekują od nas inni. Bo w końcu czy ktoś naprawdę będzie nas bardziej lubił i szanował wtedy, gdy będziemy mieć to samo co on albo coś lepszego?

2) Systematycznie pokazywanie różnicy pomiędzy realną potrzebą a zachcianką. To drugi element. Mniej związany z emocjami, a bardziej – z obiektywnymi przesłankami co to jest “wydatek pierwszej potrzeby”. Dziecko same nie nauczy się ich rozróżniać. Potrzebuje przykładów. Najlepiej, gdy wskazujemy przykłady nie związane z bieżącą “potrzebą” zgłaszaną przez dziecko, bo wtedy łatwo o niepotrzebne emocje. Lepiej jest pokazać coś z naszego, dorosłego życia.

Przykładowo można poprosić dziecko o wskazanie tych wydatków z naszego budżetu, bez których można byłoby się obyć. Przy każdym z nich można tłumaczyć dlaczego jego poniesienie jest niezbędne (czynsz, rata kredytu, opłaty za prąd) lub nie (np. piwo dla tatusia). Operując na budżecie najprościej także wytłumaczyć, że zachcianki (piwo, kino, wyjście do restauracji zamiast domowego posiłku) jak najbardziej mogą być spełniane, ale tylko wtedy, gdy wcześniej pokryliśmy niezbędne wydatki i odłożyliśmy oszczędności – zgodnie z systematycznie realizowanym planem. Że w życiu jest miejsce i na jedno i na drugie, ale spełnianie zachcianek nie powinno odbywać się kosztem innych obszarów. Tzn. może się odbywać, ale grozi to konsekwencjami, np. tym, że zabraknie nam pieniędzy na sfinansowanie ważniejszych rzeczy.

Tu doskonale działa systematyczność. Dzieci rozumiejąc stopniowo coraz więcej, same także będą podejmowały bardziej racjonalne decyzje. Sam fakt, że wewnętrznie analizować będą, czy coś jest niezbędne, czy tylko takie mają widzi-mi-się, jest już bardzo pożądanym działaniem.

Różnice między reklamą a rzeczywistością

Kolosalną rolę w kształtowaniu prawidłowych postaw konsumenckich u dzieci ma demaskowanie reklam. Można to robić traktując nawet jako formę zabawy:

• Sprawdzajcie, który kredyt oznaczony w reklamie wielkim 0% ma najwyższe RRSO lub sumę opłat napisanych małym drukiem. A przy okazji od razu nauczycie dzieci, jak wiele niewygodnych informacji próbuje się ukryć w małym druku. To także dobra okazja do wytłumaczenia, jak działa oprocentowanie pożyczek, jak firmy pożyczkowe oszukują, że procent jest niski, a ile w rzeczywistości wynosi całkowity koszt takiej pożyczki.
• Patrzcie, który samochód na reklamie telewizyjnej jest najbardziej spłaszczony w porównaniu z rzeczywistością. To zabieg celowy. Auta wydłużone wyglądają dostojniej. Do tego możecie jeszcze zwrócić uwagę na inne elementy tych dopracowanych reklam, które mają niewiele wspólnego z rzeczywistością za oknem.
• Róbcie testy produktów “na ślepo” bez widocznych opakowań. Np. kupujcie tańsze i droższe jogurty o tym samym smaku i porównujcie ich walory smakowe. A potem wytłumaczcie dziecku, jak producenci próbują zachęcić Was do zakupu pokazując kolorowe i atrakcyjne etykiety lub sztucznie powiększając opakowania byście mieli wrażenie, że dany produkt jest większy niż inne.

Obnażając w ten sposób mechanizmy pozyskiwania naszych pieniędzy możesz udowadniać, że istnieje wiele substytutów i “skoro nie widać różnicy to po co przepłacać?”.

Nauka relatywnej wartości pieniądza

Praprzyczyną problemów z zachciankami dzieci jest fakt, że często nie mają one najmniejszego wyobrażenia o wartości pieniędzy. Zakładają, że rodzice je mają i wyłącznie z powodu swojego skąpstwa nie chcą się nimi dzielić w taki sposób, aby dzieciom na wszystko starczyło. Przejaskrawiam, ale problem jest bardzo konkretny.

O ile my jako dorośli wiemy ile pracy musimy włożyć w zarobienie konkretnej kwoty, to dziecko nie potrafi “umocować” cen w swojej rzeczywistości. Dawanie kieszonkowego tylko częściowo rozwiązuje problem, gdyż we wczesnych latach to i tak rodzice finansują większość zakupów. Dobrze jednak żeby dziecko rozumiało, jaki jest realny koszt rodzinnego wyjścia do kina, czy np. zakupu wymarzonej deski snowboardowej. Wiedząc, ile godzin musicie na nie pracować, łatwiej zaakceptuje odmowę.

Załóżmy, że jako rodzice w dwójkę przynosicie do domu 6000 zł co miesiąc. W idealnym świecie, gdzie nie istniałyby koszty, wystarczyłoby podzielić tę kwotę przez liczbę przepracowanych w miesiącu godzin (przez Was obydwoje), aby otrzymać stawkę za godzinę. Rodzice zazwyczaj nie chcą ujawniać swoich zarobków dzieciom – a szkoda. Bo to bardzo dobra sposobność, aby wytłumaczyć potomkom, jak wiele niezbędnych wydatków trzeba pokryć zanim w ręku zostanie kwota, którą można swobodnie dysponować.

Tu znowu przydaje się budżet i kategoryzacja wydatków. Wystarczy usiąść i pokazać kwotę zarobków netto co miesiąc, a następnie odjąć od niej wszystkie podstawowe koszty (czynsz, opłaty za media, jedzenie, opłaty za transport i telekomunikacyjne itd.). Dopiero finalną kwotę dzielimy przez liczbę przepracowanych godzin. Zakładając, że pokrycie podstawowych potrzeb kosztuje co miesiąc 4000 zł i że mama i tata dwójki dzieci pracują pełnoetatowo, to stawka godzinowa rozporządzalnego dochodu wyniesie (6000 zł – 4000 zł) / 160 godzin roboczych * 2 osoby = 6,25 zł. Niewiele prawda?

No i teraz zróbcie razem analizę: zakładając, że całą rodziną wybieracie się na seans do kina, co kosztuje Was np. 120 zł za 4 osoby, to tylko na bilety trzeba pracować przez ok. 19 godzin, czyli 2,5 dnia jednego z rodziców.

Z kolei gdyby dziecko chciało dostać snowboard za 1500 zł, to jeden z rodziców musiałby pracować na niego aż 240 godzin! Dokładnie półtora miesiąca! Czy dziecko na pewno chciałoby żeby tata lub mama musieli pracować przez tak długi czas tylko na jego deskę?

Nauka wchodzi na kolejny poziom, jeśli dziecko zaczyna już zarabiać pieniądze, np. wynosząc śmieci sąsiadów (podawałem już kiedyś taki przykład), wyprowadzając cudze psy lub oddając makulaturę do punktu skupu. Wtedy może po prostu przeliczyć sobie każdy swój planowany zakup na godziny swojej pracy (tu zna wysiłek) i ocenić, czy naprawdę chce pracować tyle czasu na zrealizowanie kolejnej zachcianki. Z autopsji wiem, że takie podejście potrafi bardzo zmienić perspektywę. Rośnie nasza asertywność i wydajemy pieniądze na te rzeczy i doznania, które są dla nas naprawdę ważne. To także dobry pretekst do pokazywania alternatyw i kształtowania postaw “smart shoppingowych” – wyszukiwania substytutów, promocji i nauki korzyści wynikających z handlu wymiennego.

Współfinansowanie zakupów dziecka

Mój znajomy zadał mi ostatnio pytanie: “Jak podchodzisz do zakupów telefonu dla dziecka? Jaki wyznaczyć racjonalny poziom ceny tak żeby nie kupić dziecku zbyt drogiego modelu? Przy czym ja chcę mu kupić telefon i uważam, że taki lepszy model dłużej mu będzie służył, ale nie chcę żeby myślał sobie, że o cokolwiek poprosi – to dostanie. Najnowszego Samsunga na pewno mu nie kupię”.

Na to nakłada się jeszcze kolejny problem: im dzieci są starsze, tym bardziej mogą wybrzydzać. “Obiecałeś mi, że kupisz mi telefon, ale ja chcę konkretnie taki model…” albo “Potrzebne są mi nowe buty, ale koniecznie muszą być New Balance”. Możesz realnie widzieć potrzebę zakupu produktu, ale chcesz, by był to zakup wychowawczy i bez wspierania nadmiernego konsumpcjonizmu.

W takim przypadku dobrym rozwiązaniem może być współfinansowanie – część wydatku pokrywają rodzice a część – dziecko. Można tu stosować różne podejścia:

1) W przypadku produktów, które stanowiących realną potrzebę, np. nowe buty, możesz wyznaczyć poziom cenowy, który jest dla Ciebie naturalny i akceptowalny. Skoro sportowe buty można kupić w Decathlonie za 80–100 zł, to powiedz dziecku, że taki będzie Twój wkład w zakup nowej pary. Można kupić te tańsze, albo dziecko może sobie uzbierać kwotę brakującą do zakupu markowych butów np. za 400 zł. To jego decyzja. Ty wykładasz 80–100 zł, bo do zaspokojenia tej potrzeby po prostu nie potrzeba więcej. Dodatkowa kwota to ekstrawagancja, z którą możesz, ale nie musisz się zgadzać. Podobnie w przypadku nowego telefonu. Przykładowo można go finansować do kwoty maksymalnie 500 złotych. Jeśli dziecko chce lepszy – niech dozbiera.

2) W przypadku zakupów będących częściowo uzasadnioną zachcianką, możesz umówić się z dzieckiem, że współfinansujesz taki zakup, np. połowę pokrywasz Ty i połowę dziecko, o ile rzeczywiście taki produkt wspiera np. w jakiś sposób pasję dziecka, którą Ty także chcesz wspierać. Po prostu, gdy dziecko uzbiera swoją połowę (co może mu zająć wieczność), Ty dorzucisz drugą.

Takie dofinansowanie może być bezwarunkowe lub uzależnione od kryteriów, które dziecko musi wcześniej spełnić. W artykule o kieszonkowym pisałem, że jestem przeciwny płaceniu dzieciom za wypełnianie ich obowiązków. Niemniej jednak uważam, że warto doceniać w formie współfinansowania długi i systematyczny wysiłek dziecka, który pomaga budować dobre nawyki.

Przykładowo: jestem przeciwnikiem płacenia dziecku za każdą przyniesioną ze szkoły piątkę, ale skłonny jestem ufundować nagrodę za to, że dziecko cały rok szkolny kończy z odpowiednio wysoką średnią. Wie wtedy, że nie liczy się jednorazowy strzał i szybka nagroda, ale najcenniejsza jest systematyczność. Że ważniejsze od pojedynczych piątek jest to, by wszystkie oceny były na w miarę dobrym poziomie.

Nadal nie jestem skłonny do płacenia za to pieniędzmi, ale jeśli dziecko ma jakiś cel, np. zakup nowego telefonu, to w przypadku osiągnięcia celu na świadectwie szkolnym – mogę mu się dołożyć do takiego zakupu.

Tu jeszcze jedna uwaga: ze względu na długi czas od uzgodnienia do zrealizowania takiego współfinansowania, warto wszystkie ustalenia zapisać w formie prostego “rodzinnego kontraktu”. Tak aby i dziecko i rodzice nie mieli wątpliwości na co się umówili. Tu znowu można przećwiczyć z dzieckiem sposób tworzenia takiej umowy.

Oczywiście, jeśli coś jest wyłącznie zachcianką dziecka i nie ma nic wspólnego z zaspokojeniem podstawowych potrzeb, to dziecko powinno sobie samo odłożyć na to pieniądze.

Stopniowe przekazywanie decyzyjności w ręce dziecka

Ostatnim etapem domowej edukacji finansowej może być przekazywanie coraz większej decyzyjności w ręce nastolatka.

Skoro dziecko chce samodzielnie podejmować decyzje zakupowe, to dlaczego mielibyśmy to jako rodzice utrudniać? Skrupulatnie prowadząc budżet domowy z grubsza wiemy, jaką kwotę wydajemy co roku na przybory szkolne, rozrywkę z dziećmi, ubrania dla nich a nawet wakacje. Jeśli dziecko uczęszcza na jakieś płatne zajęcia dodatkowe, to możemy stopniowo coraz więcej płatności przerzucać na jego głowę. Po prostu zamiast rozliczać się za nie samodzielnie, przekażmy na początku miesiąca – po zaplanowaniu budżetu – tę kwotę dziecku jednoznacznie wskazując, które wydatki musi opłacać samodzielnie.

W młodszym wieku można pomagać dziecku rozłożyć takie kwoty na konkretne cele w koperty, na których wierzchu będą rozpisane ołówkiem kwoty do zapłaty (analogicznie jak w systemie kopertowym stosowanym przez osoby uczące się budżetowania i spisywania wydatków).

Sprawdź również: Jak oszczędzać dla dziecka

Gdy dziecko jest już nastolatkiem, to można rozważyć założenie dla niego konta bankowego i wyrobienie karty debetowej. To kolejna okazja, by poszerzyć edukację o naukę sposobu działania produktów finansowych.

O ile w przypadku płatności za konkretne zajęcia dodatkowe, dziecko będzie po prostu oswajało się z większymi kwotami i nabywało doświadczenia w płaceniu, to w przypadku np. budżetu na zakup ubrań, nastolatek może już podejmować w pełni samodzielne decyzje: czy coś kupuje w wyższej cenie, czy taniej w markecie lub ciuchlandzie, czy może jednak powstrzyma się od zakupu oszczędzając pieniądze na inne wydatki.

Na tym lekcje nie muszą się jednak kończyć. W przypadku gdy mamy w domu odpowiedzialną córkę lub młodzieńca, to równie dobrze może on zacząć regulować domowe rachunki (po uprzednim przekazaniu mu pieniędzy przez rodziców).

Fajnym ćwiczeniem jest także, np. przygotowywanie posiłków w zadanym budżecie: planowanie, zakupy składników i przygotowywanie samych potraw. Powiem szczerze, że chciałbym być na tym etapie z moimi dziećmi. 😉

Nie powtarzajmy błędów rodziców!

Na koniec mam do Was gorący apel: jeśli uważacie, że nie otrzymaliście od swoich rodziców wystarczającej wiedzy finansowej – to po prostu nie powtarzajcie ich błędów! Przygotujcie się do tego, aby uczyć dzieci zdrowego podejścia do pieniędzy. Zwłaszcza, że obiektywnie czyha na nie dużo więcej zagrożeń finansowych niż na nas, gdy mieliśmy te kilka czy kilkanaście lat.

Ze swojej strony polecam oczywiście lekturę “Finansowego ninja” i stopniowe zarażanie dzieci zapotrzebowaniem na bezpieczeństwo finansowe. 🙂

Ciekawy jestem, jakie Wy stosujecie sposoby na nauczenie dzieci finansów. Chętnie przeczytam o nich w komentarzach. 🙂

Dobrego wieczoru!