WNOP 103: Optymalizacja podatkowa – granice legalności, zagrożenia i uszczelnianie systemu

 

To jest podcast „Więcej niż oszczędzanie pieniędzy” – odcinek 103. Dzisiaj rozmawiamy o granicach legalnej optymalizacji podatkowej.

Witam Cię w kolejnym odcinku podcastu „Więcej niż oszczędzanie pieniędzy”. Ja nazywam się Michał Szafrański i w tej audycji przedstawiam konkretne i sprawdzone sposoby pomnażania oszczędności. Opowiadam, jak rozsądnie wydawać pieniądze i jak odważnie realizować swoje pasje i marzenia. Jeśli tylko szukasz odrobiny stabilizacji finansowej i emocjonalnej w swoim życiu, to ten podcast jest dla Ciebie.

Dzień dobry wakacyjnie! Dzisiaj temat, który rozgrzewa wielu przedsiębiorców, czyli optymalizacja podatkowa. To właśnie rozdział o optymalizacji podatkowej w mojej książce Finansowy ninja do tej chwili wzbudza największe kontrowersje. Temat ten jest dla wielu osób drażliwy z wielu powodów. Nie pomaga tutaj także niejednoznaczność przepisów ani również to, że rządzący starają się przykręcać śrubę, eliminując możliwości nadużywania luk w prawie do tego, żeby po prostu nie płacić podatków. Z jednej strony trzeba je płacić, a z drugiej każdy z nas chce ich płacić jak najmniej, ale zgodnie z prawem. I ta właśnie zgodność z prawem i z intencją organów ustanawiających prawo podatkowe jest kluczową kwestią, która powoduje pewne konflikty.

Są też osoby, które unikając płacenia podatków, próbują uciekać ze swoją działalnością za granicę, zakładają tam firmy, pomimo tego, że w rzeczywistości mieszkają i zarządzają firmami z Polski. I w połowie czerwca 2017 r. Ministerstwo Finansów opublikowało na swoich stronach ostrzeżenie przed optymalizacją podatkową z wykorzystaniem spółek zagranicznych z uwagi na przepisy dotyczące tzw. miejsca zarządu. To jest taka czerwona lampka alarmowa dla wszystkich tych, którzy stosują taką optymalizację. I rodzi się też wiele pytań. Bać się czy nie? Gdzie są granice takiej legalnej optymalizacji? Jaką optymalizację można uznać za akceptowalną, a jaka jest już uznawana za agresywną. Czym różni się uchylanie się od opodatkowania od unikania opodatkowania? Jakie grożą nam za to konsekwencje? W którą stronę zmierza rzeczywiście ustawodawca i czego możemy się spodziewać w najbliższym czasie? Dzisiaj właśnie o to wszystko pytam Błażeja Kuźniackiego, doktora prawa, specjalistę od tematu unikania opodatkowania, i to nie tylko w skali polskiej, ale także międzynarodowej.

Od razu zaznaczę, że w naszej rozmowie staraliśmy się nie dublować tych informacji, które przedstawione już były i na moim blogu, i w książce Finansowy ninja, więc podstawowe informacje w zakresie optymalizacji podatkowej, także dla pracowników etatowych, znajdziecie właśnie tam. I dlatego mocno zachęcam do lektury i bloga, i mojej książki.

Po raz pierwszy udostępniam także specjalny kilkudziesięciostronicowy dodatek do podcastu. To jest e-book, który dotyczy właśnie tematyki optymalizacji podatkowej, napisany przez Błażeja. Znajdziecie go w notatkach pod adresem jakoszczedzacpieniadze.pl/103. Jest całkowicie bezpłatny, za co dziękuję Błażejowi.

A teraz już serdecznie zapraszam do wysłuchania naszej rozmowy.

Michał Szafrański: Cześć, Błażej!

Błażej Kuźniacki: Cześć, Michał!

Michał: Przedstaw się, proszę, słuchaczom, powiedz, kim jesteś i co robisz.

Błażej: Od kilku lat profesjonalnie zajmuję się podatkami. Obecnie mieszkam w Singapurze, gdzie prowadzę badania nad międzynarodowym prawem podatkowym. Jest to afiliacja naukowa od końca marca 2017 r. Wcześniej mieszkałem przez cztery lata w Oslo, gdzie napisałem doktorat o międzynarodowym unikaniu opodatkowania, tzw. CFC – Controlled Foreign Company.

Michał: To są spółki tworzone za granicą po to, żeby przepuszczać przez nie przychody i w ten sposób wyprowadzać zysk, czyli poprzez spółki, które są poza Polską?

Błażej: Można to tak ogólnie nazwać. Jest to zwrot użyty po raz pierwszy przez amerykańskiego ustawodawcę w latach 60. CFC, czyli skrót od controlled foreign company. I rzeczywiście najczęściej tego typu struktury od początku są intencjonalne, zakładane przez podatników po zmierzeniu stosunku potencjalnych oszczędności podatkowych z kosztami założenia takiej spółki, funkcjonowania, więc wybiera się najbardziej optymalne podatkowo jurysdykcje.

Michał: Czyli w dużym uproszczeniu: spółki zakładane po to, żeby było taniej…

Błażej: Tak. A więc wracając: obroniłem w Oslo doktorat w styczniu tego roku. Po czterech latach wróciłem z Norwegii do Polski, aby zająć się praktyką. Przez dziewięć miesięcy współpracowałem z jedną z lokalnych warszawskich kancelarii, z którą nadal współpracuję, więc cały czas nauka prawa podatkowego była przeplatana z praktyką, co zresztą w międzynarodowym prawie podatkowym jest bardzo istotne, ponieważ samo międzynarodowe prawo podatkowe kształtuje się wraz ze zmianami biznesowymi, a one są pośród największych graczy, których stać na to, aby mieć całe armie bardzo zdolnych doradców podatkowych, więc wszystko bardzo dynamicznie się rozwija i nawzajem przenika.

Michał: Jak to się stało, że wyjechałeś z Polski i robiłeś doktorat w Oslo?

Błażej: To zaczęło się od jednej z moich największych porażek w życiu od strony profesjonalnej i zawodowej. Ponieważ w drugiej mojej pracy – była to jedna z największych międzynarodowych kancelarii prawniczych w Polsce – po około 3–4 miesiącach pracy powiedziano mi, że nie nadaję się generalnie do bycia ekspertem w podatkach. To sprawiło, że miałem nieplanowaną, niespodziewaną przerwę w pracy. Wcześniej też miałem już doświadczenie ze studiami w Norwegii, w Bergen. Więc sprawdziłem stronę internetową uniwersytetu w Oslo, gdzie był ogłoszony konkurs na stanowisko doktoratu związanego z uzyskiwaniem stypendium naukowego – jest za to wynagrodzenie. Więc nie mając pracy, mając trzy tygodnie wolnego, codziennie przygotowywałem projekt i wygrałem. Oprócz mnie dostała się jeszcze jedna dziewczyna z Nowego Jorku, a była bardzo duża konkurencja, ponieważ był to konkurs międzynarodowy, otwarty dla wszystkich niezależnie od doświadczenia, narodowości i każdy mógł aplikować. Dzięki temu moja kariera potoczyła się w międzynarodowym kierunku, bo gdyby nie to, to prawdopodobnie nadal bym pracował w Warszawie, mając troszeczkę mniej możliwości rozwoju międzynarodowego.

Michał: Jakie studia skończyłeś w Polsce?

Błażej: Kończyłem europeistykę i prawo w Toruniu.

Michał: To skąd w takim razie ten ciąg do doradztwa podatkowego?

Błażej: Nigdy mnie nie ciągnęło do doradztwa podatkowego, ale bardziej do konceptualnego podejścia do różnego rodzaju problemów. Czyli bardziej naukowego poznania istoty danego problemu, każdej jego komórki i atomu, że możesz to rozbić, a potem złożyć z powrotem. Oczywiście, jak się wniknie za bardzo, nie widzi się większego obrazka, to też jest negatywne. Dlatego dobrze jest łączyć praktykę z nauką. Bo praktyka pokazuje, że musisz wyluzować, zobaczyć kontekst tego wszystkiego, to wszystko żyje, przenika się, a nauka, że na takim bardzo głębokim poziomie wytwarza się inne środowisko rozwoju. I dobrze jest to balansować.

Michał: Co robisz w Singapurze?

Błażej: W Singapurze jestem na kontrakcie, to jest tzw. fellowship. W języku polskim nie ma jego odpowiednika, ogólnie można to opisać jako kontrakt – może trwać rok, może dłużej, w moim przypadku rok – w którym realizujesz indywidualnie zaplanowany projekt naukowy. Czyli po raz kolejny był konkurs. Składałem pewien projekt, który został zaakceptowany. Dotyczy on wpływu multilateralnego instrumentu, w skrócie MLI, został podpisany niedawno, 7 czerwca, w Paryżu przez 69 jurysdykcji, w tym Polskę, Singapur i wiele innych państw. I on dotyczy takiego bezprecedensowego, po raz pierwszy w historii skoordynowanego działania wielu państw, które na arenie międzynarodowej nie są zbyt zaprzyjaźnione, np. po jednej stronie mamy Stany Zjednoczone, a po drugiej Rosję, Chiny, Indie i wiele innych państw, które ani ekonomicznie, ani dyplomatycznie nie utrzymują najlepszych stosunków, ale znalazły jednego wroga, jakim są potężne firmy unikające opodatkowania w miliardach, nawet w niektórych szacunkach dochodzi do trylionów dolarów – suma wszystkich tych podatków unikniętych przez te korporacje. I postanowiły podpisać międzynarodowy instrument, który będzie modyfikował dwustronne umowy, tzw. bilateralne umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. I ja tam analizuję wpływ zmian, które dopiero nastąpią. One już zostały zaplanowane i podpisane na szczeblu egzekutywy, czyli ministerialnym – u nas też premier podpisywał. Natomiast jeszcze parlamenty będą musiały zaakceptować to w formie ustaw, zgodnie z prawem konstytucyjnym każdego z tych państw.

Michał: Czyli Ty jesteś osobą, która m.in. wie, co ma szansę wydarzyć się w kontekście jakichś bardziej restrykcyjnych regulacji podatkowych na poziomie ogólnoświatowym, nie tylko polskim.

Błażej: Tak. Polska jako członek Unii Europejskiej, również Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, czyli OECD, jest zobligowana do tego, aby te zmiany implementować do polskiego prawa, więc de facto jest to przenikanie się tego, co jest na poziomie globalnym, z tym, co jest w Polsce, z punktu widzenia zwalczania czy to agresywnej optymalizacji podatkowej, czy unikania opodatkowania. I można utożsamiać de facto zmiany międzynarodowe ze zmianami krajowymi. Zwłaszcza w tym roku doszło do wielu dynamicznych zmian w Polsce.

Michał: W notatkach do tego odcinka podcastu zalinkujemy do różnych źródeł. Ostatnio pojawiły się na stronach Ministerstwa Finansów informacje przestrzegające przed zbyt agresywną optymalizacją. I to jest też temat naszego dzisiejszego odcinka, czyli porozmawiamy o tym, co to jest legalna optymalizacja, a co to jest agresywna optymalizacja – jak jedno od drugiego odróżnić. Zapytam Cię też, dokąd zmierzają te regulacje ogólnoświatowe i jak zmieniają sytuację osób, które np. dzisiaj otwierają spółki Ltd. za granicą, np. w Wielkiej Brytanii. Prawdopodobnie nie zamkniemy się w jednym odcinku, więc dzisiaj skupimy się na aspekcie dotyczącym podatników w Polsce, a później się zastanowimy szerzej. Zacznijmy od wyjaśnienia podstaw optymalizacji: co jest legalne, a co nielegalne?

Błażej: Normalna optymalizacja, o której będziemy mówić, do której będziemy zachęcać i przedstawiać na różne sposoby, to jest de facto taka przewidziana przez ustawodawcę. Można powiedzieć szerzej, państwo – może nie mówi o tym bezpośrednio, nie ma o tym programów, przedmiotów na zajęciach – ale jest zadowolone z tego, jak Ty jako podatnik – możesz mieć zwykłą umowę o pracę, możesz być dużym przedsiębiorcą – jesteś świadomy i w świadomy sposób wykorzystujesz swobodę do tego, aby działać w sposób jak najbardziej korzystny podatkowo. Czyli ogólnie rzecz ujmując: taka normalna optymalizacja podatkowa dotyczy korzystania ze wszelkich zwolnień, ulg podatkowych czy też form opodatkowania, które są wskazane wprost w ustawie i w danej sytuacji można z nich skorzystać.

Czyli, podając negatywną definicję, nie dotyczy to sytuacji, w której mimo tego, że patrzymy w przepisy prawa podatkowego, rozumiemy je, potem patrzymy na naszą sytuację życiową czy biznesową i nijak nie możemy dopasować, zadowolić tej rzeczywistości, która jest, chcemy ją de facto zmodyfikować.

Michał: Nagiąć.

Błażej: Mniej lub bardziej sztucznie. Czyli szukamy luk, sprzeczności, wytwarzamy je, jeżeli ich nie ma, jeżeli to jest możliwe. Im bardziej międzynarodowa struktura, tym więcej luk i sprzeczności można znaleźć, bo tym bardziej różnią się państwa.

Michał: I tych furtek jest więcej. Co to jest legalna optymalizacja?

Błażej: Najpierw powiem, co to znaczy słowo „legalny”. Legalny, czyli zgodny z prawem. Więc patrząc na prawo jako cały system prawa, nie tylko na prawo podatkowe, to legalne jest wszystko to, co można robić i prawo tego nie zakazuje. Czyli legalność definiujemy pozytywnie, że np. mamy listę, co jest legalne, legalnych jest tysiąc rzeczy. Może tak jest w Korei Północnej, że tam jest rzeczywiście reglamentowana wolność, natomiast w państwach demokratycznych legalność definiuje się negatywnie, czyli wszystko to, czego prawo nie zakazuje.

Michał: Ale tutaj wszyscy ci agresywni optymalizatorzy powiedzą Ci, że „działamy legalnie, bo tu wykorzystujemy tę lukę, a tutaj tę, bo prawo tego nie zakazuje”.

Błażej: Dotknąłeś bardzo istotnej kwestii, ponieważ nie ma nielegalnej optymalizacji, nawet nie ma nielegalnej, agresywnej optymalizacji. Dalej, nie ma nawet nielegalnego unikania opodatkowania. Jedyne, co jest nielegalne w sferze działań prowadzących do zmniejszenia płacenia podatków, to jest tak zwane uchylanie się od opodatkowania. Dlatego z punktu widzenia nauczycielskiego, żeby komuś próbować wytłumaczyć, przekazać wiedzę, zdefiniować optymalizację, to trzeba zdefiniować inne pojęcia, ponieważ znając granicę pomiędzy nimi, nawet czasami płynną, jesteśmy w stanie wyobrazić sobie, które działanie może być przypisane do której definicji. Więc ta normalna optymalizacja podatkowa jest zawsze legalna, tak samo jak te inne. Ale różnica między normalną optymalizacją podatkową a agresywną jest taka, że ta normalna jest zgodna nie tylko z treścią prawa, z tym, co możemy przeczytać, czyli tzw. legalna, ale też z duchem prawa, mówiąc filozoficznie, bądź też z celem prawa.

Możesz mieć jakiś cel w życiu, np. przytyć bądź schudnąć, ale nie dobierasz do tego odpowiednich środków. Czyli bardzo chcesz, masz ten cel, kartkę przypiętą z nim na lodówce, ale jesz niezdrowo, miałeś chodzić na siłownię trzy razy w tygodniu, a chodzisz raz. To cały ten szereg zachowań możesz porównać do tego, co jest zapisane w ustawie podatkowej, czyli ta treść Twojego życia, treść ustawy podatkowej, mimo tego, że cele masz jasne. I też jest cel ustawy podatkowej, którym np. może być opodatkowanie przy osiąganiu kwoty przekraczającej kwotę wolną od podatku – taki ogólny cel. Ale jest też mnóstwo celów szczególnych. I w momencie, kiedy tak kształtujemy swoją rzeczywistość, np. strukturę swojej działalności gospodarczej, że ona jest zgodna z treścią, ale jest niezgodna z celem, to wtedy już przechodzimy z normalnej optymalizacji w taką, która staje się agresywna, albo w unikanie opodatkowania.

Jeżeli patrzymy np. w art. 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ust. 1 lit. b i tam jest napisane, że w przypadku, kiedy posiadasz lub znajdziesz się w danej sytuacji faktycznej, masz prawo do ulgi w takiej i takiej kwocie lub masz prawo wyliczyć ulgę podatkową tak i tak. I jeżeli ją wyliczysz, chociaż nie musisz albo nie jest to może konieczne, aby znaleźć się w tej sytuacji, żeby prowadzić działalność gospodarczą, ale jeżeli to zrobisz, to jest to jak najbardziej normalna optymalizacja podatkowa. Jeżeli natomiast zaczniesz kombinować, żeby osiągnąć daną ulgę podatkową czy zwolnienie, dzielić, modyfikować takie normalne czynności, które w ramach działalności gospodarczej podejmujesz, np. zamiast zawarcia jednej umowy, żeby sprzedać nieruchomość, to zamiast tego zawierasz tych umów 100, z których każda dotyczy kwoty wolnej od podatku, to wtedy ktoś może powiedzieć: czy to było celem ustawodawcy, żeby obywatele, sprzedając jedną nieruchomość, spisywali 100 umów, i czemu służy te 99 umów? Tylko temu, żeby uniknąć zapłacenia wyższego podatku. To wtedy już wchodzimy w unikanie opodatkowania. To jest kwestia konceptualna, filozoficzna.

Sama treść nie wystarczy, jeszcze spójrzmy, jaki jest cel, czy to jest zgodne z celem. Trzeba pamiętać, że prawo zawsze jest stosowane w kontekście. Ono jest napisane na papierze, ale jego budulcem jest zbiór słów, dlatego dla nas prawników użycie każdego słowa, nawet synonimicznego, jest podstawą do tego, żeby przychodzić do sądu i wygrać bądź przegrać sprawę. Nie możemy ignorować żadnego słowa, ale same słowa niczemu nie mogą służyć, jak nie ma działania. Musi być człowiek, działanie, działalność gospodarcza. I tym właśnie bronią się podatnicy, zwłaszcza najwięksi, np. duże firmy i doradcy podatkowi, że nie ma zakazu podejmowania jakichkolwiek działań zmierzających do unikania opodatkowania. I nie jest to w ogóle skalowalne, to może być tysiąc złotych korzyści podatkowych, może być miliard. Nie ma tutaj jakiejś granicy między tym, że przy pewnej kwocie jest to niedozwolone.

Wykorzystuje się swobodę zawierania umów po to właśnie, aby zmniejszać kwoty do zapłaty podatku. Ale w ramach tej swobody kształtowania umów, stosunków cywilnoprawnych mamy właśnie ten aspekt celu prawa podatkowego, ducha kontekstu. I nie wszystkie państwa mają taki sam poziom świadomości, niektóre wcześniej już zaczęły podejmować działania. W ogóle pionierem w zwalczaniu unikania opodatkowania są Stany Zjednoczone, co jest bardzo naturalne, bo państwo to jest generalnie pionierem w rozwoju gospodarczym. Więc tam ten potencjał do tego, aby ktoś unikał opodatkowania, jest skorelowany z tym, że państwo musi odpowiednio działać.

My w Polsce mamy relatywnie bardzo młody system podatkowy, demokratyczny, bo przecież do 1989 r. nasza gospodarka była reglamentowana, nie było swobody działalności gospodarczej wewnątrz kraju, nie mówiąc o tym, że nie mogliśmy sprzedawać ani nabywać produktów i usług z państwami z granicy zachodniej. Więc u nas ten system międzynarodowego prawa podatkowego, taki system właśnie optymalizacyjny, na większą skalę od niedawna się w Polsce rozwija. Dlatego też te ostrzeżenia Ministerstwa Finansów, co teraz może być uznawane za agresywną optymalizację bądź unikanie opodatkowania, dotyczą bardzo prostych struktur, o których gdybyśmy mówili w Norwegii, Wielkiej Brytanii czy w Stanach Zjednoczonych, to trudno byłoby ekspertom podatkowym uwierzyć, że coś takiego mogło jeszcze trzy lata temu funkcjonować i ktoś zapłacił doradcy za założenie spółki bez większego ryzyka. Kontekst historyczny jest krótki, ale jednak istotny dla naszego kraju na tle świata.

Michał: Twoje odpowiedzi wskazują, że jest to bardzo subiektywna sprawa. Ja się zastanawiam, na ile taki podatnik jak ja czy jak wielu słuchaczy podcastu jest w stanie rzeczywiście samodzielnie nad tym zapanować. Czy są takie kierunki, w których należy się poruszać, które dają gwarancję czy wysokie prawdopodobieństwo tego, że jednak nie zostaniemy posądzeni o to, że unikamy opodatkowania?

Błażej: Jasne. To może jeszcze powiem dwa słowa o unikaniu, krótko zdefiniuję te koncepcje. Czyli normalna optymalizacja podatkowa, o której będziemy mówić, zachęcać, pokazywać sposoby, możliwości zminimalizowania ryzyka, bycia posądzonym o coś innego niż normalna optymalizacja podatkowa. To jest nie tylko zgodne z treścią, ale również celem prawa, postępowanie zmierzające w celu zmniejszenia obciążeń podatkowych. I to zmniejszenie może dotyczyć tego, że w najbardziej skrajnym przypadku w ogóle nie płacimy podatku lub płacimy mniej, niż gdybyśmy płacili, zachowując się biernie, nic nie robiąc, nie mając świadomości tego, że mamy możliwość i prawo do optymalizacji, ale też w formie odroczenia terminu zapłaty podatku. I o tym, zwłaszcza agresywni podatnicy – unikający agresywnie, przynajmniej w Polsce – nieczęsto mówią, bo dla nich: albo unikną w ogóle, albo bardzo dużo, albo ich nic nie interesuje, zwłaszcza za granicą. Odroczenie terminu zapłaty podatku, czyli zapłaty podatku nie w danym roku podatkowym, ale za pięć lub 10 lat, jest również bardzo istotne. To tak jakby ktoś dał Ci pożyczkę i nie musiałbyś płacić odsetek przez najbliższe 10 lat bez żadnej konsekwencji. Więc ta normalna optymalizacja podatkowa najlepiej będzie rozumiana na konkretnych przykładach.

Agresywna optymalizacja jest jednym z najbardziej niezrozumianych, zmiksowanych pojęć z innymi zarówno przez polityków, nawet czasami przez ekspertów, dlatego myślę, że warto powiedzieć, że normalna optymalizacja podatkowa może funkcjonować i wewnątrz jednego kraju – tylko w Polsce, przez polskich podatników – i międzynarodowo. Tak samo jak unikanie opodatkowania. A agresywna optymalizacja podatkowa (aggressive tax optimization, aggressive tax planning w języku OECD czy Unii Europejskiej) to jest zjawisko relatywnie nowe, przynajmniej jeśli chodzi o nomenklaturę, i dotyczy sytuacji, w których mamy minimum dwa państwa, np. Polskę i Singapur. I władze podatkowe każdego z tych państw inaczej traktują to samo zdarzenie albo uznają, że ta sama spółka zarejestrowana w warszawskim Krajowym Rejestrze Sądowym jest podatnikiem, a władze singapurskie, że nie jest, lub uznają, że ten sam dochód, np. odsetki od pożyczki są odsetkami, których zapłata uprawnia do odliczenia ich od przychodu, czyli są kosztem uzyskania przychodu, a drugie państwo uznaje za dywidendę, czyli tę dywidendę, która jest zwolniona w tym państwie z opodatkowania. Czyli np. w Polsce spółka wypłaca odsetki do singapurskiej spółki, podatnik odlicza od przychodu spółki te odsetki jako koszt uzyskania przychodu, a w Singapurze nie mamy opodatkowania. I to jest możliwe praktycznie tylko między dwoma państwami – poprzez sprzeczne podejście do tego samego zjawiska. Nie możesz tego uzyskać w jednym państwie, ponieważ nawet jak w jednym państwie przepisy nie są spójne i do końca jednolite, to jednak to jeden ustawodawca je wytworzył. A jednak każde państwo jest niezależne, więc agresywna optymalizacja podatkowa to jest najczęściej wykorzystywanie luk i sprzeczności między państwami. Więc rzadko kiedy będzie ona dotyczyć osoby fizycznej bądź spółki, która funkcjonuje wyłącznie w Polsce, czyli nie ma sprzedaży lub nabycia, lub inwestycji w innym państwie.

A z kolei unikanie opodatkowania może być w jednym państwie, może być w różnych – tak jak optymalizacja – i jest zgodne z treścią, legalne, ale jest niegodne z celem.

Mówiąc krótko, coraz więcej przepisów w Polsce wprowadza się w życie na przestrzeni ostatnich dwóch lat, jest cała ich lawina, co jest związane z presją Unii Europejskiej, OECD, aby państwa zwalczały unikanie opodatkowania. Unikanie opodatkowania jest to zjawisko, w którym coraz częściej będziemy odnajdywać w przepisach prawa nie tyle zakaz, ale negatywne konsekwencje z jakichś działań podatkowych, które są optymalizacją do momentu, do którego nie przeczytamy, że dane działanie nie pozwoli nam na odliczenie odsetek, potraktowanie ich jako kosztów uzyskania przychodu przy przepisach o niedostatecznej optymalizacji. Albo te przepisy o CFC, o których pisałem doktorat, czyli zakładasz sobie normalnie spółkę na Cyprze, jej dochód tam w ogóle nie jest opodatkowany, ta spółka prowadzi w Polsce działalność gospodarczą, dochód z tej działalności gospodarczej też przy odpowiedniej strukturze nie jest opodatkowany. I tak sobie ta spółka funkcjonuje, nie płaci podatku z roku na rok. Potem podatnik może wykombinować, jak ten dochód wypłacić sobie, również bez opodatkowania.

I te przepisy weszły w życie i mówią, że nawet jeżeli polski podatnik nie uzyska dochodu od zagranicznej spółki kontrolowanej, czy to w formie dywidendy, czy jakikolwiek inny sposób, po prostu nie ma dostępu do tego dochodu. To jest jej dochód spółki, odrębnego podatnika. To przy wystąpieniu określonych okoliczności… dotyczy to sytuacji, w której podatnik kontroluje tę spółkę definitywnie, czyli de facto ona jest jego marionetką, w której dochód, jaki ona uzyskuje, jest głównie dochodem bardzo mobilnym, łatwym do transferu, np. dywidenda, odsetki, należności licencyjne, czyli dochód, który nie wymaga od Ciebie ani fizycznej obecności gdziekolwiek, ani dużego nakładu pracy – de facto kilka kliknięć na laptopie, żebyś przetransferował i może zadzwonił do prawnika, żeby napisał umowę, chyba że sam to możesz zrobić. Słyszałem, że niektórzy przedsiębiorcy sami realizowali te najprostsze struktury– po co płacić doradcom, wszystko było w internecie? Więc te przepisy mówią, że jeżeli kontrolujesz taką spółkę jest w państwie typu Cypr, gdzie nie ma podatku, masz pasywne przychody, to wtedy ten dochód jest opodatkowany w Polsce, Ty płacisz ten dochód jako podatnik, który ją kontroluje. I takich przepisów jest coraz więcej, oczywiście ogólną klauzulę mamy…

Michał: Czyli to się odbywa poprzez doprecyzowanie?

Błażej: Dokładnie. Te szczegółowe przepisy są nawet nazywane „szczególne przepisy przeciwko unikaniu opodatkowania”. Czyli mamy sytuację, w której ustawodawca rozpoznaje pewnego rodzaju nienaturalne konstrukcje z gospodarczego punktu widzenia. Jedynym naturalnym elementem konstrukcji jest korzyść podatkowa. I np. z roku na rok w jakiejś większej częstotliwości wprowadza poszczególne przepisy, które atakują te struktury i je minimalizują. I po drugiej stronie mamy tę ogólną klauzulę, która ogólnie definiuje unikanie opodatkowania jako czynność podjętą przede wszystkim bądź wyłącznie w celu osiągnięcia korzyści podatkowej. I ta czynność jest sztuczna. Jeżeli mamy sztuczną czynność podjętą przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej i sprzeczną z celem i przedmiotem ustawy, to wtedy jest to unikanie opodatkowania.

Michał: Co to znaczy „sztuczna czynność”?

Błażej: Najlepiej gdybyśmy odnieśli się wprost do przepisów, ponieważ każde państwo – zresztą Ty o tym trafnie wspomniałeś, co jest nie tyle legalnym, ale akceptowalnym przez państwo działaniem podatników w kontekście uzyskiwania korzyści podatkowych – jest skrajnie subiektywne. Polska jest teraz nastawiona, żeby to zwalczać, a więc będzie chciała jak najszerszy zakres czynności uznać za unikanie. Singapur nigdy nie chciał i nadal nie chce, będzie współpracował z międzynarodowymi organizacjami, ale wewnętrznie ta jurysdykcja jest na tyle sprytna, że pozostawi furtkę podatnikowi, żeby mógł uzyskać korzyść podatkową. Czyli np. to, co w Polsce będzie unikaniem, agresywną optymalizacją, w Singapurze będzie optymalizacją. Najlepiej gdyby polscy podatnicy otworzyli ordynację podatkową, art. 119 a., i tam w paragrafie pierwszym jest definicja unikania opodatkowania. Czyli dla wszystkich polskich podatników istotne jest to, co jest unikaniem opodatkowania w Polsce. Jest to ogólna definicja, na potrzeby ogólnej klauzuli, ale unikaniem opodatkowania też będzie każda ta szczególna czynność, która jest nietolerowana, a ten brak tolerancji jest wyartykułowany w tych szczególnych przepisach – nie w tej ogólnej klauzuli, tylko w tych szczególnych przepisach. Jeszcze mamy artykuł 199 a. ordynacji, który dotyczy czynności sztucznych, ale to jest inna sztuczność niż ta w klauzuli. Ta sztuczność w tej klauzuli polega na tym, że cokolwiek byś nie robił, dzielisz umowy, zakładasz jakieś dodatkowe spółki, wchodzisz w jakieś porozumienia, to relacja między tym, co robisz, a tym, co z gospodarczego punktu widzenia chcesz uzyskać, np. sprzedać bądź nabyć dom, jest nienaturalna, dlatego jest sztuczna. Ale nie jest sztuczna w tym rozumieniu, że ona w ogóle nie istnieje, że sprawiasz pozory, że coś istnieje.

Michał: Dochodzi do prawdziwej transakcji, tylko że ona jest zrealizowana w taki sposób: trochę „prawą ręką za lewe ucho”.

Błażej: Sprytnie tylko i wyłącznie z podatkowego punktu widzenia. Gdybyś wykluczył aspekt korzyści podatkowych, to inaczej by się to zrobiło bo byłby jakiś potwór, który pokracznie chodzi.

Ale jest jeszcze druga sztuczność w artykule 199 a. ordynacji podatkowej, i ta sztuczność właśnie odnosi się do zjawisk, które codziennie mogą się zdarzyć, gdybyśmy nazwali je sztucznie… np. chcesz sprzedać samochód, a nie chcesz zapłacić podatku – ani od dochodu, który uzyskasz ze sprzedaży, ani w ogóle jakichś innych danin. I np. Twój brat lub ktoś z rodziny chce od Ciebie kupić, więc dogadujesz się tak, że zamiast podpisać umowę sprzedaży, darujesz ten samochód, czyli akt darowizny, a ta osoba daruje Ci kwotę pieniędzy, którą normalnie byś uzyskał ze sprzedaży. Czyli masz dwie darowizny, z których każda podlega pod zwolnienie w podatku od spadków i darowizn, a jak coś podlega pod podatek od spadków i darowizn, nie podlega pod podatek dochodowy. Więc unikasz tych dwóch podatków i to jest sztuczne, bo de facto jakbyś nie popatrzył na to, co napisałeś na kartce papieru, czyli dwa akty darowizny, i spojrzałbyś na to z boku i w kontekście całej sytuacji, to zarówno kontekst jak i cel tych działań to jest sprzedaż. Więc treść ukrywa prawdziwy cel i kontekst. I wtedy organy podatkowe już od kilkunastu lat mogą stosować ten artykuł 199 a., aby wyciągać skutki podatkowe nie z tego, co było pozorne, tylko z tego, co było rzeczywiste.

Ale to już nie dotyczy unikania opodatkowania, tylko bardziej z intelektualnego punktu widzenia, bo to unikanie opodatkowania, którego dotyczy klauzula, to jest unikanie, gdzie rzeczywiście ludzie się troszeczkę wysilają, żeby tam nie było nic pozornego, czyli każda transakcja rzeczywiście była zawarta, odpowiednie płatności były dokonane, ale suma tych wszystkich czynności jest jakby nienaturalna, nie byłoby tego, gdyby nie korzyść podatkowa.

Możemy powiedzieć o tym, co polski ustawodawca od 15 lipca 2016 r. uznaje za sztuczność. Czyli mamy przepis 119 c. ordynacji podatkowej: „sposób działania uznaje się za sztuczny, jeżeli na podstawie istniejących okoliczności należy przyjąć, że nie zostałby zastosowany przez podmiot działający rozsądnie i kierujący się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej”. Więc mamy ten element, że jest zwykła optymalizacja i nie ma w ogóle problemu, bo zawsze jest zgodność nie tylko z treścią, ale i z celem. A tutaj i na poziomie ogólnej definicji występuje sprzeczność z celem, i na poziomie tej szczególnej definicji sztuczności.

I są pewne przykłady działań sztucznych: kryteria, którymi możemy się kierować, żeby ocenić, czy działamy sztucznie, czy nie. Przy ocenie, czy sposób działania był sztuczny, należy wziąć pod uwagę w szczególności – więc to jest otwarty katalog, głównie, ale nie tylko – występowanie nieuzasadnionego dzielenia operacji lub angażowania podmiotów pośredniczących, mimo braku uzasadnienia ekonomicznego lub gospodarczego, lub elementów prowadzących do uzyskania stanu identycznego lub zbliżonego do stanu istniejącego przed dokonaniem czynności, lub elementów wzajemnie się znoszących lub kompensujących, lub ryzyka ekonomicznego lub gospodarczego przewyższającego spodziewane korzyści inne niż podatkowe w takim stopniu, że należy uznać, że działający rozsądnie podmiot nie wybrałby tego sposobu działania. Tę definicję trzeba oczywiście rozbić, podając przykłady. Czyli chcesz wykonać daną czynność, przenieść prawo własności na drugą osobę, na inny podmiot. Wystarczy Ci do tego jedna zwykła umowa. Załóżmy, że będzie dodany jakiś podmiot pośredniczący, np. chcesz sprzedać nieruchomość bądź akcje danej spółki, może akcje lub udziały do spółki w Rosji, ale są bardzo niekorzystne uregulowania międzynarodowe między Polską a Rosją i zapłaciłbyś minimum 19% podatku, jeżeli będziesz miał zysk z tej transakcji. Więc zakładasz dodatkową spółkę na Cyprze, tam wnosisz aportem, czyli w formie niepieniężnej przenosisz z polskiej spółki udziały, które mają być sprzedane, do rosyjskiej spółki, a do tej cypryjskiej ujmujesz udziały spółki cypryjskiej. Więc tworzysz dodatkowy podmiot, stworzysz dodatkowe transakcje, aport. I później wykorzystujesz tę spółkę cypryjską, aby przenieść własność tych udziałów z polskiej spółki do spółki rosyjskiej. Ale z ekonomicznego punktu widzenia niewiele się zmienia poprzez założenie tej spółki, poprzez ten aport. De facto nic się nie zmienia. Następuje sprzedaż między tymi samymi podmiotami z punktu wyjścia, czyli pierwszy podmiot polski sprzedaje, rosyjski nabywa. Ale oczywiście gdyby nie ten element cypryjski czy też luksemburski, to wtedy nie byłoby korzyści podatkowej. Czyli to zawsze przypisujemy do danego kontekstu. I oczywiście w zależności od tego, czy jesteśmy bardziej inwestorami, czy działamy aktywnie, prowadzimy działalność gospodarczą, ten kontekst sztuczności może się pojawić częściej lub rzadziej. Rzadziej się pojawi, kiedy jesteśmy aktywnie działający na rynku, przy takiej realnej działalności gospodarczej, tzn. związanej z typową definicją, klasyczną, że mamy jakąś fabrykę, wielu pracowników, wytwarzamy coś fizycznie, wtedy jest trudniej nam manipulować tylko dla celów podatkowych, choć to też bywa różnie, wszystko zależy od skali. Więc taką mamy definicje sztuczności – bardzo długie rozbudowane zdanie.

Michał: Wiem, że analizowałeś artykuł, który kiedyś publikowałem o optymalizacji podatkowej. Jakie tam miałeś obserwacje? Które zaproponowane tam konstrukcje można by było uznać za sztuczne?

Błażej: Pamiętam, że był wpis z 10 maja 2017 r. „Optymalizacja podatkowa, PIT”. Tutaj tłumaczyłeś, jak można zoptymalizować już nie tylko podatkowo, ale też ZUS-owo i stażowo osiąganie przychodów ze stosunku pracy. Czyli mamy umowę o pracę i jeżeli występuje element kreatywny, wskazywałeś możliwość rozbicia tej jednej umowy o pracę na np. dwie lub trzy umowy, z których jedna pozostaje umową o pracę, tam sobie zostawiasz niewielkie wynagrodzenie, i masz dwie umowy o dzieła. I przenosisz większy ciężar wykonywania swoich działań, za które uzyskujesz wynagrodzenie na umowę o dzieła. I w ten sposób jednocześnie zachowujesz staż pracy, bo masz umowę o pracę…

Michał: …i bezpieczeństwo wynikające z etatu, w każdym razie prawa pracownicze.

Błażej: …masz mniejsze składki ZUS i możesz do kosztów uzyskania przychodu zaliczyć 50% przychodu z tytułu umów o dzieło. To może dotyczyć najczęściej programistów (osób, które wykonują coś z przeniesieniem praw autorskich). Wtedy mamy ten limit pięćdziesięciu procent kosztów uzyskania przychodu, na skali, kiedy przechodzimy w wyższy próg, czyli to wychodzi ok. 42 tys. zł rocznie – do takiej kwoty możemy te koszty zmaksymalizować. Więc generalnie Twój przykład jest uproszczony, by go lepiej zrozumieć, ale jednocześnie zawiera za mało faktów, nie ma kontekstu na tyle dużego, żebyśmy mogli skonkludować, czy to jest unikanie, agresywna optymalizacja czy optymalizacja.

Więc rozbudujmy trochę, dodajmy pewne elementy. Więc załóżmy, że mamy do czynienia z programistą. Programista otrzymuje wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę, niewiele z tym można zrobić podatkowo. Oczywiście może wejść kontekst ulg, np. na dziecko, internetowa, wspólne rozliczenie z małżonkiem, ale to wszystko zależy, nie wiemy, czy Michał jest singlem, czy ma żonę itd. Więc jeżeli mamy taką sytuację, że Michał rozwiązuje obecną umowę o pracę i aktywnie poszukuje na rynku pracy nowych zleceń, zna swoją wartość, zna swoje doświadczenie, wie, na ile jego zdolności programisty są przydatne na rynku, odpowiednio szuka, znajduje umowę o pracę w spółce X, ale są też dwie inne spółki: Y i Z. I te drugie spółki są skłonne zatrudnić go na umowę o dzieło. I Michał, mając świadomość optymalizacji podatkowej, tak sobie strukturyzuje wykonywanie swoich czynności programisty, że z tą pierwszą spółką, gdzie ma umowę o pracę, niewiele wykonuje, maksymalnie pięć godzin tygodniowo, więc ma niewielkie wynagrodzenie. A z tymi spółkami, które się zgodziły wypłacać mu pieniądze z tytułu umowy o dzieło, zawiera znacznie bardziej istotne umowy, znacznie więcej pracuje i tym samym ma znacznie większe wynagrodzenie. Więc w tym przypadku Michał wykorzystuje to, że ustawodawca dał nam wybór uzyskania większych kosztów uzyskania przychodu – 50% kosztów uzyskania przychodu niezależnie od faktycznych kosztów przy umowie o dzieło bądź też znacznie większe ograniczenia, więc mniejszą możliwość uzyskania korzyści podatkowej z tytułu umowy o pracę. Jest to optymalizacja podatkowa – normalna optymalizacja podatkowa. Tego typu działania nie są nie tylko zgodne z treścią, ale również z celem. Celem ustawodawcy było, aby rozgraniczyć sytuacje, w których z jednej strony jesteśmy opodatkowani z tytułu umowy o pracę, a z drugiej – z tytułu umowy o dzieło. Poza tym, w tym przypadku Michał szukał potencjalnych zleceniodawców na rynku, nie były to podmioty, które sam gdzieś sztucznie utworzył, które kontroluje. Więc nie ma w tym wszystkim nawet potencjału sztuczności.

Ale jeżeli zmienimy kontekst, ten scenariusz i uznamy, że Michał pracując w danej firmie X, również posłuchał Twojego podcastu, również chciał podjąć pewne działania optymalizująco-podatkowe, bo ma miesięcznie odpowiednio wysokie wynagrodzenie. Umówił się ze swoim szefem, prezesem na kawę, na której wyłożył mu pomysł optymalizacyjny. Powiedział: „Słuchaj, załóżmy dwie spółki, zarejestrujmy je w KRS-ie, to niewiele kosztuje, zresztą ja nawet mogę za to zapłacić i zróbmy tak, że moją obecną umowę o pracę rozbijemy na trzy. Jedna pozostanie, niewielkie wynagrodzenie, 1500 zł miesięcznie za pięć godzin pracy w tygodniu, a z tymi dwoma spółkami, które utworzymy na nowo, Y i Z, zawrzemy umowę o dzieło, z których będę wykonywał dokładnie te same czynności, które teraz wykonuję, to jest bardziej dla mnie korzystne podatkowo”. I potem cały ten materiał, całe to oprogramowanie, które Michał dla tych dwóch nowoutworzonych spółek wytworzył, będzie wykorzystywane przez tę spółkę pierwotną. W takim przypadku można zapytać, czy utworzenie tych spółek nie jest sztuczne, bo nawet z tej polskiej definicji sztuczności w unikaniu opodatkowania było wskazane jako jedno z kryteriów, że działanie de facto nie zmienia sytuacji podatnika, faktycznej i ekonomicznej. Zmienia się tylko podatkowa. To jest taki typowy przykład. Nic się nie zmieniło, de facto nadal ten sam podmiot jest jego pracodawcą, oczywiście teraz w małej części, ale zmieniła się jego sytuacja podatkowa dość mocno, bo ma znacznie większe koszty uzyskania przychodów. Te nowo utworzone spółki wcześniej nie istniały, nie mają żadnego celu ani kontekstu funkcjonowania poza tym, żeby Michał mógł osiągnąć korzyść podatkową, więc kolejne kryterium, że to może być działanie sztuczne, nakierowane głównie na unikanie opodatkowania. Oczywiście z treścią tych przepisów, o których mówiliśmy, czyli większego kosztu uzyskania przychodu, te działania są zgodne, ale czy z celem? Czy celem jest takie działanie w tym kontekście, że zawieramy się w treści tego kosztu, ale cały kontekst się nie zawiera? I cel samej działalności również się nie zawiera. Więc można powiedzieć, że tutaj to jest bardziej unikanie niż optymalizacja.

Ale, co jest istotne, należy pamiętać, że ustawodawca w ogólnej klauzuli skierowanej w przypadku unikania opodatkowania wskazał kwotę korzyści podatkowej, do której, jeżeli taką korzyść uzyskamy a nie większą, nie będziemy mieć negatywnych konsekwencji podatkowych. Przy negatywnych konsekwencjach organ podatkowy by nam podważył te wszystkie czynności i opodatkował nas tak, jakby np. nie istniały, jeżeli jedynym celem tych czynności było uniknięcie podatku lub jeżeli przede wszystkim celem podjętych czynność było uniknięcie podatku. Organ podatkowy wysnuje wtedy odpowiednie skutki podatkowe na podstawie czynności, która byłaby rozsądna, której normalnie byśmy nie podjęli, gdyby nie korzyść podatkowa. I ta kwota to jest 100 tys. zł.

Michał: Czyli do 100 tys. zł korzyści podatkowej.

Błażej: Tak, rocznie. Przy podatku dochodowym jest to rozliczenie roczne, więc korzyść jest roczna. Jeżeli mówimy o podatkach, które nie są rozliczane rocznie, tylko np. od czynności typu spadki, darowizny, wtedy od danej czynności. Czyli jeżeli darujemy komuś coś i korzyść nie przekracza 100 tys. zł, to jesteśmy bezpieczni, nawet jak to jest sztuczne, w kontekście ogólnej klauzuli.

Michał: Tylko też trzeba zasygnalizować, że to może zmienić się w czasie.

Błażej: To się może zmienić. Ale tak na przykładzie scenariusza z Twojego postu: mieliśmy do czynienia z sytuacją, w której maksymalny koszt uzyskania przychodu nie może przekroczyć kwoty ok. 42 tys. zł.

Michał: Bo do ok. 85 tys. zł, w gruncie rzeczy do progu podatkowego, te umowy o dzieło mają koszty uzyskania przychodu na poziomie 50%.

Błażej: Więc ten koszt nie przekracza 100 tys., więc nawet jeżeli organ uzna, że ta czynność była sztuczna i jest unikaniem opodatkowania, nie mamy negatywnych konsekwencji. Mało tego ta korzyść nie wynosi ok. 42 tys., tylko 14 tys. zł, bo do 42 tys. my zwiększamy koszt, a 14 tys. to jest rzeczywisty wymiar podatku, którego nie zapłacimy, a byśmy zapłacili, gdyby nie te struktury.

Ale jest inny przepis, art. 199 a., który dotyczy takiej już mocnej sztuczności, jak to wskazałem. Jeżeli organ podatkowy mógłby stwierdzić, że te nowoutworzone spółki i nowo zawarte umowy o dzieła są czynnościami pozornymi, one nie są pozorne, one są rzeczywiste, ale nim mieliśmy w polskim ustawodawstwie ogólną klauzulę, to często organy podatkowe, później wspierane przez sądy – podatnicy sądzili się z organami – stosowały ten przepis (art. 199 a.) ordynacji podatkowej do zwalczania unikania opodatkowania, mimo tego, że on temu nie służy. On służy ocenie danej czynności, ocenie podatkowej w stosunku do czynności, jaka była rzeczywiście, a nie pozornie.

Michał: Czyli de facto faktyczność.

Błażej: Tak, ale inercja, brak działania ustawodawcy sprawił, że organy podatkowe twórczo podchodziły do stosowania tego przepisu, i nawet gdzieś tu znalazłem wyrok sprzed roku (chyba z października 2016 r.), w którym NSA zgodził się z organem podatkowym, że wypłata dywidend, odsetek przez polską spółkę do spółki singapurskiej z tytułu pożyczki może być przedefiniowana, przekwalifikowana z odsetek na dywidendę, ponieważ całe okoliczności były według organu pozorne. I tam w ogóle nie opierano się na tym przepisie dotyczącym pozorności – art. 199 a. To był taki specyficzny okres. Z jednej strony już klauzula obowiązywała, mieliśmy lipiec 2016 r., ale zastosowanie prawa podatkowego dotyczyło faktów sprzed wejścia klauzuli w życie. Tam ten element temporalny też jest istotny, o którym będę mówił, ale NSA chcąc się zabezpieczyć przed tym swoim podejściem zgodnym z tym, co organ mówił – Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie – stwierdził, że teraz mamy klauzulę, więc moglibyśmy ją zastosować, żeby przedefiniować odsetki na dywidendy, ale nawet gdybyśmy nie mieli, to należy pamiętać, że był ten artykuł 199 a. ordynacji podatkowej do oceny czynności, do tego, by ocenić, czy czynność jest pozorna. Czyli jakby insynuował, że ten przepis może być stosowany do przedefiniowania np. odsetek na dywidendę, co, moim zdaniem, jest niezgodne z treścią i funkcją tego przepisu, ale to też trzeba mieć oczywiście na uwadze.

I to pole manewru to jest jedna rzecz, a to jak organy będą to interpretować, to druga. Dlatego w dużej mierze doradztwo podatkowe czy konsultacje podatkowe w takich bardziej wyrafinowanych strukturach czy skomplikowanych to jest ocena ryzyka. Czyli mówimy, jak to wszystko wygląda. I w zależności od tego, czy podatnik dysponuje odpowiednimi środkami finansowymi, również czasem, a czasami nerwami, mówiąc kolokwialnie, wchodzi w ten „deal” albo nie wchodzi. Czasami jest to tylko kwestia prawna, nie mamy tu nic finansowo do stracenia albo nawet zbyt dużo do zyskania, ale jesteśmy przekonani jako eksperci podatkowi, że coś jest niezgodne z konstytucją bądź prawem unijnym. Mamy klienta, z którym współpracujemy wiele lat, ufamy sobie nawzajem i zadajemy takie pytanie klientowi: czy chciałby zweryfikować daną czynność, ponieważ przepis, który ją reguluje, jest naszym zdaniem niezgodny z konstytucją, a oczywiście samo istnienie przepisu niegodnego z konstytucją czy prawem unijnym nie pozbawia tego przepisu skuteczności czy obowiązywania, dopiero w procedurze podważenia zgodności, jeżeli wygramy przed sądami, to wtedy jest to wskazane.

Michał: Co nie zmniejsza ilości nerwów, które temu towarzyszą. Błażej, wspomniałeś, że te formy, czy to agresywnej optymalizacji podatkowej, czy unikania opodatkowania, w zasadzie w większości można uznać za legalne. To pojawia się naturalne pytanie: jakie działania można by uznać za nielegalne, albo kiedy ta nielegalność występuje?

Błażej: Ta granica między legalnością a nielegalnością jest bardziej jasna niż między akceptowalnością a nieakceptowalnością. Czyli „akceptowalne zmniejszanie korzyści podatkowej” to słowo klucz do optymalizacji podatkowej, a „nieakceptowalne” dla agresywnej optymalizacji podatkowej albo dla unikania opodatkowania. Natomiast „nielegalność” to słowo klucz dla uchylania się od opodatkowania. I wiem, że to jest tylko słowo. W potocznym kontekście, jeżeli byś rzucał np. piłkę do swojego dziecka i Twoja żona nagle wyszłaby z domu i weszła między Ciebie a Twoje dziecko, i tor piłki będzie nakierowany na jej głowę, to możesz krzyknąć: „Uchyl się, uniknij” i oba te słowa mają takie samo znaczenie. Ale w kontekście prawa podatkowego ma to zupełnie inne znaczenie.

Uchylanie się, podobnie jak unikanie czy optymalizacja, to wszelkie dążenie do zmniejszenia kwoty zapłaty podatku w różnych formach, tyle tylko, że uchylając się, my robimy coś niezgodnie z prawem poprzez fałszowanie dokumentów, które są istotne dla oceny tego, czy i kiedy powinniśmy zapłacić podatek. Np. fałszujemy faktury, zwiększamy sobie koszty poprzez kupowanie faktur. Te faktury nie odnoszą się do czynności rzeczywistych w ogóle, które są opodatkowane w zakresie podatku od towarów i usług. Albo zawierając umowę sprzedaży czy też innego rodzaju umowę, wpisujemy nieprawdziwe kwoty. Większą – jeżeli chcemy zwiększyć koszt, lub mniejszą – jak chcemy zmniejszyć przychód. Albo mamy obowiązek informowania organów podatkowych w zeznaniu podatkowym o tym, że uzyskaliśmy dochód z zagranicznych źródeł. Potem ustalamy, czy ten dochód jest w Polsce opodatkowany, czy nie, a my tego nie robimy. Czyli zatajanie, fałszowanie, zniekształcanie dokumentacji, która jest istotna dla oceny podatkowej, jest to uchylanie się od opodatkowania. Przy czym cel i skutek jest ten sam, jak przy normalnej optymalizacji, agresywnej optymalizacji lub przy unikaniu, bo w każdym z tych przypadków dążymy do tego, żeby zapłacić mniej podatków. Ale ten ostatni element to działanie nielegalne, za które możemy zapłacić karę grzywny, a nawet możemy być pozbawieni wolności, nie tylko my, ale również doradca podatkowy, jeżeli nam towarzyszył w strukturze, która dotyczy uchylania się od opodatkowania. A jeżeli jesteśmy członkami zarządu spółki, to również jako osoby odpowiedzialne za bycie płatnikiem i za odpowiednie pobranie podatku u tzw. źródła, możemy ponieść taką odpowiedzialność. Czyli de facto możemy mieć w skrajnej sytuacji jedno zdarzenie, które może pociągnięć do odpowiedzialności karnoskarbowej trzy osoby: podatnika, doradcę podatkowego (bądź radcę prawnego, bądź adwokata, jakiegokolwiek eksperta, który z tytułu umowy świadczy usługi doradztwa), i członka zarządu spółki. Więc to jest ta granica pomiędzy legalnością a nielegalnością.

Potem w ramach legalności mamy tę granicę między akceptowalnością a nieakceptowalnością, czyli tak dalece, jak robimy działania legalne, możemy ponieść negatywne konsekwencje, ale tylko w postaci zapłaty wyższego podatku. A jak postępujemy nielegalnie, to już nie tylko płacimy większy podatek, jest też podatek od źródeł nieujawnionych, wtedy 75% w przypadku osób fizycznych, czyli nie ujawniliśmy źródła, czyli ta forma uchylania się od opodatkowania, o której mówiłem, kiedy coś zatajamy. Więc to jest taka główna granica.

Krótko wspomnę, że w Polsce w kwietniu tego roku weszła w życie ustawa o wymianie informacji podatkowych między państwami. I jeżeli będzie ona funkcjonować efektywnie, to po raz pierwszy w historii polskie organy podatkowe będą miały możliwość uzyskania informacji, na podstawie których będą mogli ocenić, czy podatnicy uchylają się od opodatkowania, czy nie. Do tej pory mieliśmy sytuacje, w których podatnicy mogli zakładać zagraniczne podmioty, w nich ukrywać swoje środki finansowe. Wszelkiego rodzaju zyski za lokację tych środków finansowych nie były wypłacane do polskich banków, tylko do banków szwajcarskich bądź przez brytyjskie Wyspy Dziewicze i inne jurysdykcje, które posiadały i nadal posiadają tajemnicę bankową i handlową, więc to było nie do odkrycia. Ślad ucinał się na granicy między Polską a innym państwem. A teraz organy tych państw będą zobowiązane do informowania polskich organów o tym, że polscy podatnicy na ich terytoriach posiadają rachunki bankowe, że zostały podejmowane czynności, z którymi jest wysokie prawdopodobieństwo obowiązku zapłaty podatków w Polsce. Więc jest to rewolucja. Stąd też te wszystkie ostrzeżenia ministerstwa. Zauważ, że do tej pory tych ostrzeżeń nie było, a jesteśmy w Unii Europejskiej od 2004 r., mamy komputery, internet, możliwości mobilnego przetwarzania danych…

Michał: … oraz swobodę prowadzenia działalności gospodarczej.

Błażej: Tak, a nagle wchodzi ta ustawa, ostrzegamy przez zakładaniem spółek np. na Słowacji, na Cyprze, w Wielkiej Brytanii.

Michał: Błażej, w takim razie rozwiń temat tego ostrzeżenia, które było ostatnio.

Błażej: Ostrzeżenie z 12 czerwca 2017 r., w którym Ministerstwo Finansów stwierdziło, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo faktycznej kontroli przez polskich podatników różnego rodzaju spółek, w różnych państwach. Tam są chyba wymienione wprost spółki z Cypru, Luksemburga, Szwajcarii, Czech, Słowacji, Wielkiej Brytanii.

Michał: Bardzo namacane przykłady pojawiały się tam, np. samochody na słowackich rejestracjach, których trochę widać w polskich miastach.

Błażej: Wiesz, o co chodziło z tymi samochodami, jak podatnicy to optymalizowali?

Michał: Z tego, co ja analizowałem, tam są dużo korzystniejsze możliwości odliczenia kosztów związanych z zakupem auta i z bieżących kosztów.

Błażej: Ale wiesz dlaczego te auta musiały jeździć na rejestracjach czeskich bądź słowackich w Polsce?

Michał: Nie wiem.

Błażej: Kiedyś próbowałem to rozwikłać, ale ogólnie to Czechy i Słowacja nie mają takich ograniczeń jak Polska co do odliczenia VAT-u i kosztów uzyskania przychodu. U nas te ograniczenia są dość duże, jeżeli kupujemy auto np. luksusowe za 500 tys. zł lub milion zł. To przy pełnej kwocie odliczenia VAT-u w wysokości 20% na Słowacji mamy 200 tys. zł odliczenia, a w Polsce ta kwota jest limitowana, chyba do 6 tys.

Michał: To znowu chyba zależy, czy kupujesz, czy leasing. W przypadku leasingu masz połowę, jeżeli samochód jest wykorzystywany np. półprywatnie, półsłużbowo. Więc w takim przypadku możesz odliczyć połowę VAT-u.

Błażej: Jasne, to się zmienia, a tamto polegało na tym, że zakładałeś sobie spółki na Słowacji bądź w Czechach i jako dyrektor tej spółki bądź jako jedyny udziałowiec korzystałeś z niej na swoje cele gospodarcze w Polsce lub brałeś tę spółkę w leasing od tamtych spółek, więc miałeś pełne koszty uzyskania przychodu z leasingu od podmiotu, który de facto jest odrębnym bytem prawnym. Ale polski ustawodawca nie jest taki naiwny i w ustawie dotyczyło to również uniknięcia zapłaty akcyzy, co jest istotne. Więc unikaliśmy akcyzy, maksymalizowaliśmy odliczenie VAT, mieliśmy również plany odliczenia kosztów uzyskania przychodów przez tę strukturę. Tam był jakiś obowiązek dotyczący rejestracji samochodu w Polsce, czyli nie możesz dłużej niż 30 dni poruszać się samochodem – mogę się mylić, ale wydaje mi się, że jest sformułowanie – jak właściciel. Jeżeli poruszasz się autem dłużej niż 30 dni w ciągu roku – więc wystarczy jeden dzień 30 razy, więc to było duże ograniczenie – to musisz zarejestrować w Polsce. A z kolei rejestracja auta w Polsce na tzw. polskich blachach, pociąga za sobą obowiązki akcyzowe. I aby tego uniknąć nie zmieniano rejestracji na polskie, żeby nie było obowiązku akcyzy, a nie zmieniano dlatego, ponieważ nie korzystano w Polsce z tego auta jak właściciel, tylko z leasingu. Nie korzystasz jak właściciel. Mniej więcej na tym te kruczki polegały. Czyli po raz kolejny: typowe unikanie opodatkowania.

Michał: Dokładnie, bo kupujesz samochód jako polski podatnik, a w gruncie rzeczy wykorzystujesz go w Polsce tak jakby. Specjalna konstrukcja, żeby rzeczywiście zmaksymalizować korzyści podatkowe.

Błażej: Z intelektualnego punktu widzenia można nazwać U-kształtna, ponieważ masz Polskę, wychodzisz za granicę i wracasz do Polski. Jest to cyrkularna struktura bardzo wysokiego ryzyka. Jeżeli robimy coś cyrkularnie, to de facto znosimy cały sens poszczególnych kroków, skoro wracamy do punktu wyjścia. I m.in. te struktury zostały w tym ostrzeżeniu wskazane, ale głównie w podatkach dochodowych, ponieważ organy najprawdopodobniej uzyskały już wiele informacji. Można tak założyć, ponieważ cała ta lista tych kryteriów, które wskazują na to, kiedy spółka jest faktycznie zarządzana z Polski, przez polskiego podatnika, jest znacznie bardziej rozbudowana niż to, co możemy znaleźć w umowach międzynarodowych, między Polską a tymi państwami. A to właśnie treść i odpowiednia interpretacja tych umów międzynarodowych, moim zdaniem, przesądzi o tym, czy podatnicy w sporach z organami będą w stanie się efektywnie obronić przed sądami.

Michał: Chciałbym Cię zapytać o zjawisko dosyć popularne w ostatnich latach, czyli o zakładanie spółek Ltd. w Wielkiej Brytanii. Widać, że są tacy polscy przedsiębiorcy, którzy się przeprowadzają wyłącznie podatkowo, więc oni nadal są w Polsce, konta do spółek Ltd. mają pozakładane w polskich bankach, tych, które taką możliwość stwarzały, większość roku spędzają w Polsce, pełnią funkcję dyrektorów w spółkach Ltd. w Wielkiej Brytanii. Jak to ostrzeżenie ma się do tego typu działalności?

Błażej: Moim zdaniem, wiele lat przed tym ostrzeżeniem były to struktury ogromnego ryzyka, ponieważ mieliśmy nie tylko do czynienia z potencjalnym unikaniem opodatkowania, ale z unikaniem obowiązku płacenia składek ZUS-owskich. Z doświadczenia, które mam z różnymi doradcami podatkowymi, to nikt z mojego bliskiego grona nie rekomendował klientom, mimo wielu takich zapytań, wdrażania takich struktur. Więc każdy potencjalny klient, który przyszedł, był odesłany z kwitkiem, co też świadczyło o dużym ryzyku już wiele lat temu. Bo dlaczego miałbym jako doradca podatkowy nie zaimplementować?

Natomiast, już w świetle tego ostrzeżenia jest w miarę oczywiste, że te spółki, jeżeli jest tak, jak Ty mówisz, czyli mamy polską osobę fizyczną będącą w Polsce rezydentem, zakładały spółkę w Wielkiej Brytanii, aby wykorzystać znacznie większą kwotę wolną od podatku, brak obowiązku płacenia ZUS, to tutaj ja bym powiedział, że gdyby organy zgodnie z tym ostrzeżeniem uznały, że ta spółka brytyjska jest tak naprawdę spółką polską i odpowiednio były płacone podatki, składki na ZUS, to jeszcze nie jest najgorszy scenariusz. Wydaje mi się, że tego typu struktury były na tyle sztuczne i wręcz obrazoburcze w kontekście prawa podatkowego, że organy podatkowe mogą współpracować z prokuraturą o nie tyle unikanie opodatkowania, ale uchylanie się od opodatkowania. Pytanie: czy cała dokumentacja, którą podatnik przedstawiał organom podatkowym była wyczerpująca? Bo to jest obowiązek podatnika: wyczerpująco. Nie możemy się powoływać na nieznajomość prawa. Nieznajomość prawa szkodzi, a nieznajomość prawa podatkowego kosztuje. Podatnik musiał skonsultować i dobrze przemyśleć założenia takich struktur. Więc nawet jakby kwalifikowana forma tego, że brak znajomości prawa podatkowego nie usprawiedliwia.

Ja bym powiedział, że w świetle tego ostrzeżenia będziemy mieli do czynienia z dychotomią skutków podatkowych, jeżeli już poruszamy się w obszarze – niestety – negatywnym. Jeden obszar to będzie uznawanie zagranicznych spółek za de facto posiadające w Polsce efektywny zarząd, więc będące w Polsce podatnikami, wszystkie konsekwencje będą oceniane. Oczywiście w zależności od kontekstu podatnicy będą lub nie będą wdawać się w spory z organami podatkowymi, które będą rozwiązywać sądy administracyjne, ale sprawa będzie dotyczyć głównie tego, czy ta spółka powinna w Polsce zapłacić podatek. Natomiast drugi obszar, bardziej niebezpieczny i kontrowersyjny, to jest obszar uznania nie tylko tego, że ta spółka ma w Polsce efektywny zarząd i jest podatnikiem, ale tego, że dokumentacja dotycząca tej spółki została sporządzona celowo w sposób nierzetelny, niepełny lub podatnik niewyczerpująco poinformował o tym organy podatkowe. Wydaje mi się, że tutaj jest miks tego, co jest unikaniem, uchylaniem a agresywną optymalizacją. Mogły wystąpić rozbieżności dokumentacyjne między tym, co podatnik przedstawił w Manchester lokalnemu organowi, żeby zarejestrować spółkę Ltd. a w Polsce. I bazując na tym, że przez ostatnie 28 lat funkcjonowania Polski już niekomunistycznej, organy podatkowe nie posiadały tych informacji, na tym opierano głównie te struktury. Na tym, że masz noc i organ ma latarkę, której strumień światła jest krótki, a Twoja struktura znajduje się poza strumieniem światła. Twoim obowiązkiem jest przedstawić to, co masz w strumieniu tego światła. I teraz ta ustawa o międzynarodowej informacji podatkowej, która wchodzi w Polsce w życie, we wszystkich państwach unijnych i w wielu innych państwach na świecie podobne mechanizmy wchodzą. Np. Szwajcaria, państwo, które zawsze jak sięgam pamięcią podatkową ma tajemnicę bankową, w maju 2015 r. zobowiązało się do zdjęcia tej kurtyny. Nie będzie tajemnicy bankowej. Więc żyjemy teraz w czasach bardzo rewolucyjnych, a niestety każda rewolucja wiąże się z tym, że przelewa się krew. Oby przelało się jej jak najmniej.

Ministerstwo powiedziało, że podatnicy, którzy sami się zgłoszą i poinformują organy, nie będą mieć negatywnych konsekwencji dalszych niż zapłata podatku. W kontekście tego ostrzeżenia ciekawe rzeczy mogą się dziać. Zobaczymy. Myślę, że nie jest ono tylko na papierze, organy podatkowe i Ministerstwo Finansów będą podejmować działania teraz w tym kierunku. Na pewno przybędzie znacznie więcej pracy podatnikom, którzy specjalizują się w sporach podatkowych, czyli takiego sądowego prawa podatkowego, a ci podatnicy, którzy specjalizowali się głównie w optymalizacjach, mogą potrzebować wsparcia od kolegów, którzy są troszeczkę lepsi w tzw. litygacji, czyli postępowaniu sądowym.

Michał: Dla tych, którzy prowadzą sobie jakąś działalność gospodarczą albo zastanawiają się, jak mogą się tak totalnie legalnie optymalizować, jakie są te właśnie akceptowalne instrumenty?

Błażej: Będzie to dobrze wytłumaczone w załączonym e-booku.

Michał: Do tego odcinka podcastu po raz pierwszy zostanie dołączony dodatkowy e-book, który na roboczej wersji ma prawie 60 stron, gdzie wszystko to, o czym mówi Błażej, zostało zebrane w jedną całość. Do ściągnięcia pod adresem jakoszczedzacpieniadze.pl/103. Wróćmy do tych legalnych optymalizacji.

Błażej: Nie ma tego wiele, Polska to nie Singapur, jednak jest wiele ulg i zwolnień, które mogą być przydatne i są adekwatne do de facto każdego człowieka, który uzyskuje dochody w mniejszej lub większej wysokości. O wielu z nich sam już pisałeś w swoich wpisach, dużo rozmawiałeś o optymalizacji i w odniesieniu do wynajmu prywatnego, i działalności gospodarczej, więc nie będę o tym teraz mówił, aczkolwiek jest to zawarte w tym e-booku. Myślę, że to będzie fajnie wyjaśnione w kontekście, co jest akceptowalną optymalizacją, a co może nie być. Natomiast jest jedna ciekawa ulga, która może się wydawać dla przeciętnego nieeksperta podatkowego jako nieadekwatna dla sposobu, w który uzyskuje dochody, a może tak nie być. Również to jest istotne dla pracodawców czy zleceniodawców.

Jest tzw. ulga, ja ją nazwałem ulgą innowacyjną, która dotyczy dochodów z badań i rozwoju. Badania i rozwój są źródłem postępu technologicznego. Czasami możemy nawet nie być świadomi, że my jesteśmy również elementem maszyny, która nazywa się „badania i rozwój” czasami możemy wypłacać naszym pracownikom wynagrodzenie w formie umowy o pracę, stosując ogólne metody obliczenia kosztów uzyskania przychodu, nie będąc np. świadomi tego, że odpowiednio przeformułowana umowa o pracę może sprawić, że nasz pracownik będzie uzyskiwał netto rocznie nawet do 14 tys. zł więcej bez żadnych kosztów po naszej stronie ani kosztów związanych ze składkami ZUS, ani kosztów związanych z płatnością podatku. Więc m.in. ta ulga, o której będę teraz mówić, będzie nam umożliwiać tego typu rzeczy.

Michał: Czyli ta ulga dotyczy przede wszystkim pracodawców?

Błażej: Niekoniecznie. To jest taki bonus, od niego zacząłem. Niekoniecznie musisz być pracodawcą, możesz prowadzić jednoosobową działalność gospodarczą, nikogo nie zatrudniając, i również możesz pomyśleć o tym, czy ta ulga nie jest dla Ciebie. Możesz być pracownikiem, członkiem jakiejś firmy i również pomyśleć o tym, czy Twoje wynagrodzenie nie mogłoby by być wypłacane przynajmniej w jakiejś części, stosując metodę wyliczenia kosztu z tej ulgi. Możesz to zaproponować całej firmie, w której pracujesz. To jest miecz obusieczny pozytywny – może przynieść korzyść Tobie jako pracownikowi, jak i Twojemu pracodawcy. Jak jesteś pracodawcą albo podmiotem zarządzającym jakąś większą strukturą, powadzisz działalność gospodarczą, to tym bardziej warto jest się zastanowić nad tą ulgą.

Michał: Wytłumacz, o co w tym wszystkim chodzi?

Błażej: Więc mamy ulgę, która jest zawarta w art. 26 punkty od e. do g. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, analogiczna ulga jest w punktach d. oraz e. ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Ona dotyczy badań i rozwoju, wydawałoby się wąskiego sektora, jakim jest właśnie sektor badań i rozwoju, ale definicja działalności badawczo-rozwojowej jest dość szeroka. Ustawodawca stwierdza, że jest to działalność twórcza obejmująca badanie naukowe lub pracę rozwojową podejmowaną w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz wykorzystywania zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań. Więc oczywiście głównie taką ulgę, jeżeli mówimy o podatnikach PIT, z niej mogą korzystać przedsiębiorcy prowadzący działalność badawczo-rozwojową, którzy opłacają składki według skali podatkowej lub liniowej, czyli tu akurat nie ma ograniczenia, możemy spokojnie przejść na rozliczenie liniowe 19% i te koszty za pomocą tej ulgi zwiększyć. Metoda tej ulgi polega na tym, że mamy de facto podwójny koszt. Na początku rozliczamy nasz przychód normalnie, czyli sprawdzając, które z wydatków są kosztem, jak duże są, i odliczając je od przychodu. I mamy na końcu ustaloną podstawę opodatkowania, od której zapłacilibyśmy podatek – ok. 18% lub 19% przy stawce liniowej. I tutaj wchodzi ulga innowacyjna, która pozwala nam od podstawy opodatkowania odliczyć procent kolejnych wydatków, które są związane z działalnością badawczo-rozwojową – przy mikro i małych przedsiębiorcach jest to 50%, przy większych ten procent jest odpowiednio mniejszy, też w zależności od tego, jakie mamy rodzaje kosztów.

Michał: Czyli jakiś rzeczywiście poniesiony koszt odliczam sobie raz, a później jeszcze jakąś jego część sobie obliczam?

Błażej: Nie. Ten koszt, który na początku odliczasz, odliczasz go stuprocentowo, tak jak wskazuje ustawa, a później masz wskazaną listę tzw. kosztów kwalifikowanych z tej działalności badawczo-rozwojowej i je odliczasz sobie jeszcze raz w całości, niezależnie od tego, czy pokrywają się z tamtymi kosztami, czy nie. Czyli nawet jak już jakiś wydatek policzyłeś, np. nabyłeś do swojej pracy dane urządzenie, z którego korzysta Twój pracownik, tworząc coś kreatywnego związanego z badaniem i rozwojem, i kosztuje to kwotę X – tysiąc złotych. Potem jeszcze raz możesz to odliczyć jako koszt nie już w całości jako tysiąc złotych, ale jako 50% tej kwoty. Czyli sumarycznie rzecz ujmując, patrząc na koszty, ulga innowacyjna pozwala na zwiększenie kosztów do wysokości 150%, czyli najpierw masz 100% kosztów plus jeszcze 50%, czyli możesz odliczyć więcej niż wydajesz.

Michał: Czyli jakie praktycznie wydatki można odliczyć?

Błażej: Takim najczęstszym wydatkiem będzie zapłata wynagrodzenia Twojemu pracownikowi, który realizuje działalność badawczo-rozwojową.

Michał: Co to jest działalność badawczo-rozwojowa?

Błażej: Jej definicja jest bardzo szeroka i kreatywni podatnicy mogą do tego podejść dość kreatywnie. Z tego, co wiem, z praktyki – i to się na razie sprawdza – dotyczy to nawet sytuacji, w których Twój pracownik czy dana osoba, zleceniobiorca podejmuje działania, które wytwarzają nawet memorandum czy jakąś analizę, opinię, więc nawet jak jesteś pracownikiem analitycznym w banku lub konsultantem w jakiejś korporacji i sporządzasz opinie, ocenę sytuacji. Jest to praca autorska przez Ciebie wytworzona i możesz de facto przy odpowiednio zreformułowanej umowie o pracę część wynagrodzenia uzyskiwać za pomocą wyliczenia tego dodatkowego kosztu 50%. Czyli Ty jako pracownik, Twoje wynagrodzenie w tej części, w której przypada na sporządzenie opinii memoranda, analizy, będzie dla Twojego pracodawcy dodatkowym kosztem 50-procentowym, który ogólnie mu zmniejszy przychód, a więc może w tej proporcji do Twojego wynagrodzenia, w jakim Ty się do tego przyczyniasz, zwiększyć Ci dochód netto rocznie nawet do 14 tys. zł, bo tyle będzie wynosić korzyść finansowa w przypadku uzyskiwania dochodu ok. 85 tys. zł.

Michał: Czyli koszty pracy to jeden element.

Błażej: Potem są jeszcze: nabycie materiałów i surowców bezpośrednio związanych z prowadzoną działalnością badawczo-rozwojową, ekspertyzy, opinie, usługi doradcze, usługi równorzędne, a także nabycie wyników badań naukowych świadczonych lub wykonywanych na podstawie umowy przez jednostkę naukową na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej – to jest trzecia kategoria. Następna to jest odpłatne korzystanie z aparatury naukowo-badawczej wykorzystywanej wyłącznie w prowadzonej działalności badawczo-rozwojowej, jeżeli to korzystanie nie wynika z umowy zawartej z podmiotem powiązanym z podatnikiem, odpisy amortyzacyjne od środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych i koszty uzyskania patentu na wynalazek. Więc jest to dość szerokie spektrum kosztów kwalifikowanych, które w zależności od tego, jak bardzo ściśle rozumując, prowadzimy działalność badawczo-rozwojową, będą nam bardziej lub mniej przydatne i ten pierwszy koszt, czyli koszt wypłaty wynagrodzenia pracownikom, będzie miał zastosowanie do wielu przypadków. Można spojrzeć, tak jak tutaj mam na tym rysunku w e-booku, na strukturę przedsiębiorstwa od strony funkcjonalnej, gdzie mamy domek, i nawet jak znaczna część, to nie jest część badawczo-rozwojowa, tylko jakiś element znajdujący się w środku, np. jeden z pokojów w tym domku, to jeżeli wyodrębnimy kwotę wydatków przypadającą na ten pokój, to cała ta kwota wydatków będzie dodatkowym kosztem. Czyli oprócz 100%, kolejne 50%. I może okazać się dość istotne, nawet jak ten pokój jest niewielki, i być związane z dość dużymi wydatkami. I nie dotyczy to sytuacji, w których my od początku zakładamy działalność badawczo-rozwojową. Możemy ją już prowadzić, nie będąc świadomi. Możemy w dowolnym momencie wyodrębnić te wydatki kwalifikowane, w dowolnym momencie zmienić umowę o pracę, w której wyodrębnimy część wynagrodzenia dotyczącą elementów twórczych, a część zostawić tak, jak jest teraz. Więc to tak bliżej takiej optymalizacji, która jest normalna, w tym znaczeniu, że jest akceptowalna i zgodna z treścią, celem i może być dość atrakcyjna.

Michał: Trochę postraszyliśmy, trochę pogłaskaliśmy tymi informacjami, ale myślę, że dobry zestaw informacji na sam początek, bo zastanawialiśmy się, czy nie podrążyć tego tematu i pójść w kierunku bardziej zaawansowanej optymalizacji z wykorzystaniem struktur międzynarodowych, ale skończymy na tym temacie związanym z działalnością w Polsce, zahaczając o te struktury, które rzeczywiście są nadal dosyć popularne.

Na koniec powiedz, gdzie można znaleźć więcej informacji o Tobie, o tym, co robisz, gdzie takie osoby, które chciałyby się w jakiś sposób zapoznać z Twoją działalnością, mogą się udać?

Błażej: Prowadzę bloga www.blazejkuzniacki.pl. Jest to blog o podatkach, więc nie jest może zbyt atrakcyjny dla szerokiego grona odbiorców, ale mam tam od czasu do czasu jakieś wpisy, w każdym razie jest tam też do mnie kontakt, można napisać do mnie na maila. Jest też odniesienie do mojej obecnej afiliacji naukowej w Singapurze, tam w zasadzie bardzo łatwo mnie znaleźć na tych stronach internetowych uniwersytetów, ponieważ to wszystko jest transparentne. Napisałem też książkę „Opodatkowanie dochodu kontrolowanych spółek zagranicznych. Konieczność reformy”, która opublikowana została pod koniec czerwca.

Michał: Czyli w temacie Twojego doktoratu.

Błażej: Tak, jest to taki wycinek, bo sam doktorat powinien być publikowany przez międzynarodowe wydawnictwo z Holandii, ale nadal jest oceniany przez ekspertów, więc nie chcę ubiegać rezultatu tej oceny. Natomiast ta książka w Polsce będzie opublikowana przez polskie wydawnictwo Wolters Kluwer, dość szczegółowa, ale ona ma podtytuł „Konieczność reformy”, pokazuje to, że zmienianie przepisów podatkowych głównie w celu zwalczania unikania opodatkowania może mieć negatywne rezultaty nie tylko dla podatników, ale również dla państwa. Dlatego moją wielką nadzieją jest to, że podatnicy optymalizujący podatkowo swoje działania zainspirują Ministerstwo Finansów do tego, aby było więcej ulg podatkowych i więcej zwolnień, a im więcej będzie możliwości normalnej akceptowalnej optymalizacji podatkowej, tym mniej podstaw do tego, aby podejmować działania ryzykowne, które mogą skutkować różnymi nowymi ostrzeżeniami. Lepiej jest rozmawiać, lepiej jest się komunikować, wzajemnie wpływać na rozwój – my na nasz rozwój działalności gospodarczej, państwo na rozwój państwa. To by było moje przesłanie, abyśmy absolutnie nie bali się optymalizować. Jest to działanie nie tylko zgodne z celem i prawem prawa podatkowego, ale też pożądane przez państwo. Oby tylko państwo stwarzało nam coraz więcej takich możliwości.

Michał: Dzięki za rozmowę.

Błażej: Dzięki.

 

Jeszcze raz wielkie dzięki Błażejowi. Temat optymalizacji podatkowej jest ważny przede wszystkim dla przedsiębiorców. Zależało mi na tym, aby go nieco odczarować. I bardzo się cieszę, że udało mi się zaprosić do tego podcastu właśnie Błażeja, bo ma on niesamowitą wiedzę na ten temat i jest też blisko nowych regulacji, bo ważne jest też, aby trzymać rękę na pulsie. Liczę bardzo na Wasze komentarze pod tym odcinkiem. Chciałbym wiedzieć, czy to jest tematyka, która jest dla Was jakkolwiek interesująca, bo jestem gotowy kontynuować ten temat, gotowy jestem również zgłębiać takie tematy w zakresie optymalizacji jak np. optymalizacja przez podmioty zagraniczne, spółki, fundacje, trusty. Ale wiem jednocześnie, że to nie jest temat, który interesuje wszystkich, więc bez Waszych głosów się nie obejdzie. Jeżeli ta tematyka Was interesuje, to chcę o tym wiedzieć i proszę mi o tym w komentarzach pod tym odcinkiem podcastu zdecydowanie napisać.

Przypominam o tym, że jako załącznik do tego odcinka podcastu jest udostępniony darmowy e-book o optymalizacji podatkowej. Zapraszam jeszcze raz bardzo serdecznie do jego pobrania spod adresu jakoszczedzacpieniadze.pl/103 i tam też znajdziecie wszystkie linki do wszystkich miejsc, które wymienialiśmy w naszej rozmowie z Błażejem.

Na koniec chcę Ci bardzo mocno podziękować za to, że słuchasz moich podcastów. Mam nadzieję, że ten czas jest dla Ciebie wakacyjny bez względu na to, czy te wakacje już były, czy się dopiero zaczynają. Ja nagrywam ten odcinek pod koniec czerwca, a on ukaże się chyba w sierpniu 2017 r., więc życzę Ci superświetnego czasu bez względu na to, kiedy słuchasz tego odcinka.

Dzięki wielkie za wspólnie spędzony czas i życzę Ci skutecznego przenoszenia Twoich celów finansowych na wyższy poziom. Trzymaj się i do usłyszenia!