Poduszka finansowa, czyli co musisz zrobić, zanim zaczniesz inwestować

Rozpoczynanie inwestowania, podczas gdy w finansach domowych panuje spory bałagan, jest skrajnym brakiem odpowiedzialności. Jeśli masz długi, to najlepszą inwestycją jest ich spłata oraz budowa solidnej finansowej “poduszki bezpieczeństwa”.

Ciągnęliśmy zapałki i wypadło na mnie 😉 To ja mam otworzyć cykl “Elementarz Inwestora” i tym samym nadać ton tej edukacyjnej przygodzie, w którą razem się udajemy. Nie wiem, czy mi uwierzycie, jeśli powiem, że ręce mi drżą pisząc te słowa. Ale tak właśnie jest. Nie dlatego, że obawiam się podjęcia tej tematyki, ale dlatego, że czuję ciężar odpowiedzialności. I dlatego ten artykuł będzie bardziej przestrogą przed inwestowaniem, niż zachętą do niego. Tak – wiem, że to przewrotne, ale czuję obowiązek powiedzenia Wam kiedy absolutnie nie powinno się inwestować i w jakich okolicznościach będzie to nieopłacalne, np. w porównaniu z innymi sposobami zachęcenia pieniędzy do pracy.

Czytaj także: Elementarz Inwestora, czyli o czym chcemy Wam opowiedzieć przez najbliższy rok

Mam świadomość, że jeśli weźmiecie sobie to, co dzisiaj piszę, do serca, to dla niektórych z Was najbliższe 12 miesięcy będzie oznaczało obserwowanie “Elementarza Inwestora” z fotela biernego widza. I paradoksalnie, będzie to dla Was najlepsze rozwiązanie. Będzie to czas, w trakcie którego będę Was zachęcał do uporządkowania domowych finansów na tyle, byście mogli wygospodarować nadwyżki finansowe niezbędne do spłaty kosztownych długów, zbudowania poduszki finansowej i gromadzenia kapitału, który będziecie mogli przeznaczyć na inwestycje.

Czy możesz sobie pozwolić na inwestowanie?

Zanim zaczniesz czytać dalej, to chcę Cię uprzedzić – ten artykuł jest naprawdę długi. Absolutnie nie pogniewam się, jeśli podzielisz sobie jego lekturę na kilka posiedzeń 😉 I wiem, że to co piszę raczej Cię odstrasza, niż zachęca do lektury… no cóż – staram się być po prostu fair i nie chciałbym byś czuł się zaskoczony.

Zastanawiałem się od czego zacząć i chociaż wiem, że chcę Wam dzisiaj napisać o budowaniu swojego zaplecza finansowego – tzw. poduszki bezpieczeństwa, to myślę, że punkt wyjścia do całego cyklu powinien być nieco inny.

Kluczowe pytanie na dziś brzmi, czy obecnie możesz sobie pozwolić na inwestowanie? Można je też odwrócić i zapytać czy możesz sobie pozwolić na to by nie inwestować? – szczególnie, gdy wiesz, że Twoja emerytura z ZUS w najlepszym przypadku będzie bardzo, ale to bardzo niska i warta efektywnie około 500-600 zł uwzględniając inflację (ale temu tematowi poświęcę oddzielny artykuł już poza tym cyklem, więc go dzisiaj nie rozwijam). A w najgorszym przypadku emerytury z ZUS wielu z nas nigdy nie zobaczy.

Teoretycznie odpowiedź wszyscy znamy – powinniśmy oszczędzać i inwestować. Im wcześniej zaczniemy – tym lepiej, bo tylko w długim horyzoncie czasowym (np. ponad 25 lat oszczędzania) mamy szansę zaobserwować korzystne działanie procentu składanego. Przy inwestycjach giełdowych, czy w fundusze inwestycyjne, także zaprocentują systematyczność i długi horyzont czasowy. Dzięki nim łatwiej będzie przetrwać nawet kilkuletnie perturbacje na rynkach i osiągnąć satysfakcjonujące stopy zwrotu. Mówię teraz ogólnikami, ale czas na szczegółowe analizy jeszcze przyjdzie. A już w przyszłym tygodniu Zbyszek z bloga APP Funds zajmie się kompleksowym omówieniem sensowności i zasadności posiadania rachunków IKE/IKZE.

Dla uściślenia uwagi: ja dzisiaj poprzez “inwestowanie” rozumiem regularne wyciąganie pieniędzy z tradycyjnego portfela i wkładanie ich do portfela inwestycyjnego, w ramach którego, np. można kupować akcje, jednostki funduszy inwestycyjnych, kruszce itd. To nie jest pełna definicja inwestowania, gdyż istnieją również inne strategie, np. inwestycją (skądinąd całkiem dobrą) może być przeznaczenie swojego czasu na poszukiwanie lepszej i/lub lepiej płatnej pracy (jedno nie musi iść w parze z drugim), zakup konkretnego “akcesorium”, które ma nam pomóc uzyskać przychód itp. – ale o tym także dzisiaj nie piszę.

No więc wracając do tematu – czy możesz sobie dzisiaj pozwolić na to, by co miesiąc przeznaczać, np. 200-500-1000 zł na inwestycje? To dobry moment, by zastanowić się nad tym, czym inwestowanie nie jest…

Gaszenie ognia benzyną

Czasami otrzymuję od Was maile z pytaniami mniej więcej następującej treści: “Mam kilka kredytów konsumpcyjnych. W przyszłym miesiącu dostanę dużą premię – 3000 zł. Mógłbym część spłacić, ale wolę zainwestować te pieniądze. Czy lepiej kupić akcje czy fundusze inwestycyjne? Które polecasz? Sprawa pilna!”. Może trochę podkoloryzowałem, ale właśnie taki wydźwięk mają niektóre z maili.

Co ja widzę czytając takiego maila?

• Zadłużona osoba (nie wiadomo na jak duże kwoty) zamiast spłacić zapewne niemało oprocentowane kredyty (też nie wiadomo), próbuje zarobić więcej na swoich “inwestycjach” (też nie wiadomo ile).
• Całą kwotę z premii zamierza przeznaczyć na inwestycje – zapewne w jednym “rzucie”, co dodatkowo podwyższa ryzyko kupienia walorw na (być może) chwilowej “górce”.
• Wykonuje rozpaczliwe ruchy nie wiedząc tak naprawdę w co warto zainwestować.
• Pilność sprawy wskazuje na to, że osoba ta jest raczej niecierpliwa i zapewne chciałaby szybko zarobić pieniądze na swoich inwestycjach i zrealizować zysk.

Być może część tych wniosków jest niesłuszna i powinienem w dalszej komunikacji zweryfikować poziom wiedzy autora e-maila, ale podskórnie czuję, że byłaby to bardzo długa dyskusja.

Jeśli widzisz w swoim zachowaniu przynajmniej część tych objawów, które widoczne są powyżej, to właśnie dla Ciebie piszę dzisiejszy artykuł 🙂 I nie obawiajcie się przyznania przed samymi sobą, jak w praktyce wygląda Wasza wiedza finansowa. Inwestowanie uczy pokory i trzeba być gotowym na te lekcje. Ja też cały czas przyłapuję się na tym, jak mało wiem i jak nieracjonalnie potrafię się zachowywać.

Pierwszą i najważniejszą zasadą inwestowania jest przeznaczanie na nie tylko tych pieniędzy, które nie będą nam potrzebne w dającym się przewidzieć, długim horyzoncie czasowym. Mówiąc zupełnie wprost dla osób, które jeszcze nie inwestują: inwestować można tylko te pieniądze, których nie potrzebujesz i których ewentualna strata nie wywróci Twojego świata do góry nogami. Wkładamy i zapominamy o tych pieniądzach.

W naszym podcast’cie Zbyszek mówił, że minimalny okres inwestycji, jaki powinniśmy zakładać, to co najmniej rok. Ja w moim podejściu do systematycznego oszczędzania zakładam po prostu, że pieniędzy, które inwestuję, na pewno nie będę potrzebował w horyzoncie czasowym 3-5 lat (co w praktyce oznacza, że godzę się z tym, że w ogóle ich nie będę potrzebował, bo nie prowadzę aż tak długofalowego planowania finansów).

„Nigdy nie próbuję zarabiać na giełdzie. Kupuję z założeniem, że następnego dnia mogą zamknąć giełdę i nie otworzą jej przez pięć lat.”

Warren Buffett

To prowadzi do najważniejszego na tą chwilę wniosku: błędem jest traktowanie inwestowania jako sposobu na doraźne poprawienie swojej sytuacji finansowej. Nawet jeśli mamy duże doświadczenie, to bardzo trudno jest zagwarantować, że osiągniemy konkretny zysk z inwestycji dokonanej na miesiąc czy dwa. Oczywiście jest to możliwe, jeśli potrafimy się zabezpieczyć i minimalizować ryzyko, ale jest to zdecydowanie poza zasięgiem początkującego inwestora.

I kolejny ważny aspekt: strata jest nieodłącznym elementem inwestowania. Jeśli inwestujemy, to niemożliwe jest osiąganie wyłącznie zysków. Dlatego inwestować powinniśmy tylko te pieniądze, których nie obawiamy się stracić. Wiem, że brzmi to bardzo pesymistycznie, ale dobrze jest uświadomić sobie, że wrzucenie 200 zł do portfela inwestycyjnego może być równoważne do palenia nimi w kominku. Brak presji czasowej związanej ze zrealizowaniem ewentualnego zysku – działa na naszą korzyść i pozwala wychodzić z inwestycji nie w tym momencie, gdy będziemy do tego zmuszeni (np. gdy kurs posiadanych akcji leci na łeb na szyję, a my potrzebujemy pieniędzy na życie), ale w tym momencie, w którym dała nam już ona oczekiwaną stopę zwrotu.

Sprawdź również: Bezpieczne inwestowanie

Ankieta początkującego inwestora

Skoro już wiemy, że inwestować można tylko nadwyżki i skoro już wiemy, że inwestowanie może być tożsame z utratą zainwestowanych pieniędzy, to łatwo dojść do wniosku, że czynnikiem absolutnie niezbędnym do rozpoczęcia inwestowania jest świadomość stanu naszych finansów domowych. Przecież musimy wiedzieć czy takie nadwyżki finansowe posiadamy. A jeśli już je posiadamy, to zanim zaczniemy inwestować, powinniśmy się dobrze zastanowić, czy nie osiągniemy wyższych stóp zwrotu wykorzystując te nadwyżki w inny sposób, niż wkładając do portfela inwestycyjnego.

Zastanawiałem się nad tym, jakie kryteria mogą być pomocne w zdecydowaniu, czy powinno się rozpoczynać inwestowanie i ułożyłem listę następujących pytań:

• Czy wiesz ile zarabiasz i wydajesz co miesiąc? – nie pytam tylko o wydatki regularne, ale także o te nieregularne. Jeśli nie masz takiej wiedzy, to pewnie trudno Ci będzie odpowiedzieć na kolejne pytanie. Inwestowanie NIE jest dla Ciebie. Najpierw musisz solidnie uporządkować domowe finanse i stwierdzić na czym stoisz zanim zaczniesz wrzucać kilkaset złotych miesięcznie do inwestycyjnego pieca.
• Czy Twoje przychody są wyższe niż wydatki? Czy znasz kwotę nadwyżki finansowej, którą dysponujesz co miesiąc? – jeśli na któreś z tych pytań odpowiedziałeś NIE, to inwestowanie nie jest dla Ciebie. Oczywiście zrobisz co chcesz, ale ja odpowiedzialnie nie mogę podpowiedzieć Ci niczego innego…
• Czy masz jakiekolwiek oszczędności, np. kwotę 1000 zł, która pozwoli Ci pokryć jakieś małe, niespodziewane a konieczne wydatki? – to taki fundusz awaryjny. Według raportu NBP zatytułowanego “Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2012 r.” na koniec 2012 r. zaledwie 29,1% rodaków deklarowało posiadanie jakichkolwiek oszczędności. Jeśli nie jesteś w tej grupie, to NIE powinieneś rozpoczynać inwestowania.
• Czy masz oszczędności, za które mógłbyś przeżyć od 3 do 6 miesięcy? Takie oszczędności, których kwota pokrywa, np. Twoje półroczne koszty (zarówno te ponoszone regularnie, jak i nieregularne)? – Jeśli NIE, to także nie powinieneś rozpoczynać inwestowania. O budowaniu takiej “poduszki finansowej” piszę w dalszej części artykułu.
• Czy masz niespłacone jeszcze kredyty konsumpcyjne, oprocentowane pożyczki u znajomych lub inne długi? – jeśli tak, to trzeba się im dokładnie przyjrzeć. W większości przypadków NIE powinieneś rozpoczynać inwestowania, dopóki nie spłacisz tych długów. Wyjątkiem od tej reguły mogą być kredyty hipoteczne.
• Czy masz poczucie bezpieczeństwa finansowego? Czy dobrze się czujesz z ilością łatwo dostępnych pieniędzy, które znajdują się na Twoich kontach? – jeśli NIE, to nie powinieneś rozpoczynać inwestowania. Różne są preferencje w tym zakresie. Niektórzy czują się już bezpiecznie mając 10 000 zł na koncie, a innym nie wystarcza nawet 100 000 zł, leżące na nisko oprocentowanych lokatach bankowych. Twoje inwestowanie musi podążać za Twoimi preferencjami, a spokój wewnętrzny jest bardzo cennym zasobem wspierającym nasze decyzje inwestycyjne. I nie można go nie doceniać.

Inwestowanie, to też sport zespołowy

I do tego jeszcze najważniejsza uwaga: jeśli nie żyjesz sam lub sama, to zarówno w Waszym inwestowaniu, jak i porządkowaniu finansów domowych, trzeba uwzględnić potrzeby i oczekiwania wszystkich zaangażowanych w nie osób. Inaczej grozi Ci nie tylko “bunt na pokładzie”, ale również poważniejsze konsekwencje, np. rozpad związku. Nie żartuję.

W rodzinie ani oszczędzanie, ani inwestowanie nie może być aktem jednoosobowym. Zazwyczaj musi to być kolektywny wysiłek (o tym, że oszczędzanie to sport zespołowy, pisałem już w artykule „7 zasad, które pomogą zachęcić rodzinę do oszczędzania„). Nawet jeśli Twoja “połówka” ma stuprocentowe zaufanie do Ciebie w kwestiach finansowych, to warto przed wdrożeniem w życie kluczowych zasad upewniać się, że rzeczywiście gracie nadal w jednej drużynie. I tak jak w każdej współpracującej ze sobą drużynie – tempo “rozgrywki” zależy często od tempa i możliwości najsłabszego zawodnika. Dlatego w Twoim dobrze pojętym interesie jest zadbanie o to, by Twój Partner nie tylko wiedział i podzielał Twoje priorytety, ale również by sam się rozwijał. By był dla Ciebie aktywnym wsparciem – w dobrych i słabszych momentach.

W przypadku inwestowania jest jeszcze trudniej, niż w przypadku oszczędzania. Przy oszczędzaniu potencjalne korzyści dla całej rodziny widoczne są gołym okiem. Wystarczy założyć, że oszczędzamy codziennie ekwiwalent kosztów miejskiej kawy, by po kilkunastu miesiącach było nas stać na wakacje. W przypadku inwestowania efektów nie da się tak zaplanować. I dużo większą rolę odgrywają emocje. I nawet jeśli odczuwasz względny komfort psychiczny i wykresy Waszych inwestycji nie budzą Twojego niepokoju, to zapewniam Cię, że niepokój Twojej “połówki” – nawet jeśli nie jest z Twojej perspektywy uzasadniony – może mieć istotny wpływ na to, jak zachowasz się przy kolejnym drgnięciu wykresu notowań w kierunku południowym.

Wspólne inwestowanie z żoną / mężem oznacza konieczność uwzględnienia dodatkowych ryzyk i możliwych konfliktów, np. w wyniku zmieniających się priorytetów jednej z “połówek”. Przykładowo: gdy wartość portfela inwestycyjnego wzrośnie do kilkudziesięciu tysięcy złotych, to może się okazać, że Partner wpada na pomysł, że warto zrobić remont łazienki, albo pojechać na dłuższe wczasy. Jedna osoba może chcieć trzymać walory, a druga sprzedawać – lub na odwrót. A to i tak są warianty optymistyczne. Znacznie gorzej może być, gdy inwestycje okazują się nietrafione i przynoszą straty.

Tam, gdzie w grę wchodzą pieniądze, tam rodzą się emocje. Zdecydowanie warto pamiętać, że inwestowanie to psychologia i walka nie tylko z rynkiem, ale też z samym sobą. I tam, gdzie ten “sport” staje się zespołowy, to walka z sobą samym może w niekontrolowany sposób przerodzić się w walkę z Partnerem. Warto zdawać sobie z tego sprawę i uczciwie – we dwójkę – odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jesteście na to gotowi.

Oczywiście przy małych kwotach, takich jakimi posługiwać się będziemy w “Elementarzu Inwestora”, te emocje będą mniejsze 🙂 Kto by się tam ekscytował dorzucanymi co miesiąc 200 zł 😉 Niemniej jednak temat emocji i ich roli jest bardzo ważny i będziemy o tym pisali w oddzielnych artykułach. Jak widzisz, w tym pierwszym wpisie z cyklu “Elementarz Inwestora” dotykam bardzo wielu aspektów, które znajdą swoje rozwinięcie w dalszej części cyklu. Teraz skupię się na tym co powinieneś zrobić, jeśli z powyższej ankiety wynikło, że NIE powinieneś rozpoczynać inwestowania.

Wprowadzanie porządku w domowych finansach

Witam w klubie! Gotowy jestem postawić pieniądze na to, że zdecydowana większość Czytelników mojego bloga jest w punkcie, w którym konieczne jest uporządkowanie finansów domowych, zanim zacznie się jakiekolwiek inwestowanie. I powiem więcej – chciałbym przegrać ten zakład 🙂 Niestety obraz rzeczywistości nie jest aż tak różowy. Zgodnie z cytowanym już raportem NBP, 70% z nas nie posiada żadnych oszczędności, a Ci z nas, którzy je posiadają, w zdecydowanej większości lokują je w formie depozytów w bankach i SKOK-ach oraz w gotówce (dotyczy to 75,8% aktywów gospodarstw domowych, których łączna wartość na koniec 2012 r. wynosiła 814,5 mld zł).

Najpierw przedstawię moją receptę, a dopiero potem omówię każdy z punktów. Chcę też od razu podkreślić, że nie czuję się autorem tej listy. Jest to suma wniosków i doświadczeń wielu osób, i ogólnie znany model porządkowania finansów domowych. Możecie spotkać się z różnymi jego mutacjami, ale ta podana poniżej jest moim osobistym drogowskazem, który potwierdza się w praktyce. Nigdy nie bierz jednak tego co piszę jako pewnik – ja proponuję tylko pewne szablony, które każdy z Was indywidualnie powinien dostosowywać do swojej sytuacji.

No to po kolei:

1. Twoje przychody muszą być większe niż wydatki
2. Twórz regularnie budżet domowy i w planowy sposób odkładaj pieniądze
3. Zbuduj fundusz awaryjny w wysokości 1000-2000 zł
4. Zoptymalizuj swój budżet domowy
5. Spłać długi
6. Zbuduj finansową “poduszkę bezpieczeństwa” stanowiącą ekwiwalent co najmniej 3-6-miesięcznych kosztów.

Wygląda na prosty plan? Ciekawe, w którym punkcie jesteście obecnie. Może zechcecie się tym pochwalić w komentarzu? Poniżej szczegółowo rozpisuję każdy z powyższych punktów.

Zaproszę Cię do inwestowania dopiero wtedy, gdy wykonasz wszystkie sześć punktów z tej listy. Możesz sądzić, że jestem zbyt zasadniczy w tych moich zaleceniach, ale uwierz, że napatrzyłem się już na osoby w spirali zadłużenia. Ja po prostu nie chcę żebyś sobie zrobił krzywdę i został finansowym “golasem”, bo zamarzyło Ci się pokonać wyniki tych osób, które od lat zajmują się inwestowaniem zawodowo, m.in. wyciskając pieniądze z takich tzw. “leszczy” dopiero wchodzących na rynek.

1) Twoje przychody muszą być większe niż wydatki

Jeśli tak nie jest, to musisz do tego doprowadzić. I tyle. Nie ma wyjścia. Jeśli tego nie zrobisz, to możesz zapomnieć nie tylko o inwestowaniu, ale wprost jesteś na szybkiej ścieżce do spirali zadłużenia.

Jak to zrobić? W dużym skrócie – na wszystkie możliwe sposoby:

• Szukać lepiej płatnej pracy.
• Szukać zajęć dodatkowych poza podstawową pracą – o sposobach na pracę dodatkową mówiłem już w tym podcast’cie.
• Optymalizować wydatki – tematyce optymalizowania wydatków poświęcony będzie specjalny artykuł na początku stycznia 2014 r.

2) Twórz regularnie budżet domowy i w planowy sposób odkładaj pieniądze

Już pisałem o tym jak stworzyć taki prosty budżet domowy. Koniecznie przeczytaj ten artykuł i wprowadź go w życie. Nie warto oszukiwać samego siebie. Jeśli nie potrafisz zaplanować budżetu domowego, to jeszcze trudniej będzie Ci stworzyć swoją strategię inwestycyjną, czyli plan inwestowania. A z budżetu czarno na białym wyjdzie Ci, na co Cię stać i ile pieniędzy jesteś w stanie odkładać, a być może i inwestować.

3) Zbuduj fundusz awaryjny w wysokości 1000-2000 zł

Jeśli powyżej odpowiedziałeś, że nie masz funduszu awaryjnego, to jego zbudowanie powinno być Twoim absolutnym priorytetem. Czy 1000 zł lub 2000 zł uratują Ci życie? Szczerze wątpię. Ale pomogą poradzić sobie z nieprzewidzianymi wydatkami w podbramkowych sytuacjach. Wiem, że brzmi to jak banał, ale powtórzę, że z badań wynika, że 70% rodaków nie ma nawet takich oszczędności!

Możesz się zastanawiać dlaczego podaję przedział wielkości funduszu awaryjnego. Tu znowu sporo zależy od Twojej indywidualnej sytuacji. Przykładowo: czy jesteś sam czy musisz również funduszem awaryjnym “obsłużyć” rodzinę, czy wykorzystujesz do zarabiania samochód, który może się zepsuć i którego koszty naprawy mogą uniemożliwić Ci zarabianie itp.

Warto pamiętać, że fundusz awaryjny przeznaczony jest na obsługę sytuacji naprawdę „podbramkowych”, tzn. takich, których nie da się zaplanować lub przewidzieć. Nie możesz go używać jak portmonetki, którą się posiłkujesz, gdy brakuje Ci na paliwo do auta. Jeśli właśnie w taki nieumiejętny sposób będziesz gospodarował budżetem, to chyba nie muszę tłumaczyć dlaczego powinieneś trzymać się jak najdalej od inwestowania.

4) Zoptymalizuj swój budżet domowy

Ten punkt to nie jednokrotne wydarzenie. To proces, który powinno się realizować w sposób ciągły. Można powiedzieć, że cały mój blog poświęcony jest tej tematyce, ale na styczeń 2014 r. planuję taki solidny, kompleksowy artykuł z zestawem wskazówek w tym zakresie.

Tu najważniejszy wniosek jest taki, że taka optymalizacja i konsekwentne trzymanie się planu potrafi dać więcej pieniędzy, niż jakakolwiek inwestycja. Procentowa stopa zwrotu w tym przypadku może być nieograniczona 😉 No bo jeśli z poziomu “zero oszczędności” osiągamy “coś”, to stopa zwrotu jest nieskończona. Oczywiście naszą inwestycją może być nasz czas, który także ma swój koszt. Jeśli jednak nie widzisz możliwości w zakresie powiększania swojego wynagrodzenia lub uzyskiwania innych dodatkowych przychodów, to jedyną strategią zwiększania stanu portfela, jest optymalizacja kosztów.

5) Spłać długi

Możesz w to nie wierzyć, ale to najpewniejszy (gwarantowany!) sposób na osiągnięcie fenomenalnych stóp zwrotu. Jest to również najlepszy sposób “inwestowania” dla osób, które mają problemy finansowe. O tym jak zabrać się za spłacanie długów i w jakiej kolejności pisałem już w tym i w tym artykule. To, o czym szczegółowo nie można jeszcze przeczytać na moim blogu, to temat restrukturyzacji zadłużenia. Może to być konsolidacja kredytów – czyli zastąpienia kilku mniej atrakcyjnych kosztowo kredytów, jednym o lepszych parametrach. Przy czym “lepszych” wcale nie musi oznaczać niższego oprocentowania. Może to być wydłużenie okresu kredytowania, ale z jednoczesnym obniżeniem wysokości miesięcznej raty, co pozwala zadłużonej osobie złapać nieco “oddechu” (ale nie rozwiązuje problemu zadłużenia!). Alternatywą, o której także jeszcze nie pisałem, jest próba ułożenia się z kredytodawcami – w tym negocjowania umorzenia części kosztów. Tych tematów nie będę dzisiaj rozwijał.

Jakich długów nie warto spłacać od razu? Tych, które mało kosztują i których spłata jest jednocześnie trudna (np. ze względu na wysokość zobowiązania). Czyli “w pierwszym czytaniu” od razu należy pominąć kredyt hipoteczny i kredyt studencki. Ale już wszystkie kredyty konsumpcyjne, długi na kartach kredytowych, pożyczki od znajomych i rodziny, kredyty na samochód, raty na kupowane sprzęty (tam, gdzie nie są to raty 0%) – te długi warto spłacić najszybciej jak to możliwe. A jeśli ktoś ma jakąkolwiek pożyczkę-“chwilówkę”, to powinien “stanąć na rzęsach” żeby się jej pozbyć. Efektywne stopy procentowe tych ostatnich, po uwzględnieniu prowizji, wszystkich kar umownych, wpisowego (opłaty za udzielenie pożyczki) i ukrytych opłat, potrafią wynieść w skrajnym przypadku nawet kilkadziesiąt tysięcy procent rocznie! Zazwyczaj jest to dużo mniej – efektywne oprocentowanie pożyczek, we w miarę “normalnych” firmach pożyczkowych, wynosi “zaledwie” 3- lub 4-cyfrowe liczby w procentach.

Ja osobiście marzę o osiąganiu w stały sposób takich stóp zwrotu, jakie efektywnie osiągają osoby spłacające długi. W ich przypadku mowa co najmniej o  kilkunastu procentach w skali roku, a w skrajnych przypadkach nawet kilku tysiącach procent. Czy znasz lepszą inwestycję, w której każda wpłacona złotówka przekłada się na takie zwroty?

6) Zbuduj finansową “poduszkę bezpieczeństwa”

Ostatnim elementem porządkowania domowych finansów, jest budowa finansowej poduszki bezpieczeństwa, nazywanej także po prostu poduszką finansową. Jest to takie zabezpieczenie, które pozwoli nam bezpiecznie wyskoczyć z płonącego budynku wiedząc, że po krótkim locie nie zderzymy się z ziemią 🙂

Co może być takim naszym palącym się budynkiem? Utrata pracy, wypadek zmuszający nas do poniesienia kosztów drogiej operacji (o ile chcemy być obsłużeni przez najlepszych fachowców), inne nieprzewidziane okoliczności prowadzące do przejściowych problemów finansowych. Poduszka będzie nam także niezbędna, w przypadku, gdy  podejmiemy świadomą decyzję o porzuceniu dotychczasowej pracy i rozpoczęciu własnej działalności gospodarczej. Jej podstawowe przeznaczenie, to pokrywanie naszych stałych kosztów w okresie, gdy nie będziemy zarabiać. Finansowanie naszego życia, np. w okresie poszukiwania nowej pracy.

Zobacz także: Oszczędzanie dla dziecka

Jak duża powinna być taka poduszka? Wrócę do analogii płonącego budynku. Wyobraźmy sobie, że budynek z którego skaczemy jest tym wyższy, im większe mamy miesięczne koszty. Jeśli są one małe, to poduszka może być mniejsza. Jeśli koszty utrzymania naszej rodziny są wysokie, to poduszka musi być i grubsza – żeby wytrzymać nasz upadek z dużej wysokości – i większa – żeby łatwiej nam było w nią wcelować, a nie wylądować gdzieś obok 😉 Duże znaczenie ma także to, czy skaczemy z okna sami, czy całą rodziną – trzymając się za ręce. Jeśli w chwili pożaru jesteś w domu sam i tylko Ty się musisz ewakuować przez okno, a Twoja rodzina bezpiecznie stoi na dole, to poduszka może być mniejsza.

Ta analogia wiele mówi o tym, jak należy podchodzić do określania wielkości poduszki. Standardowo przyjmuje się, że powinniśmy w niej zgromadzić ekwiwalent 3-6 miesięcznych kosztów. Przy czym od razu chcę doprecyzować kilka detali:

• Jak przy wszystkim co opisuję – trzeba uwzględnić swoje indywidualne preferencje. Ja osobiście źle się czuję, gdy w płynnych środkach (lokaty, rachunki oszczędnościowe) mam kwotę mniejszą niż 6-cyfrowa. Zwłaszcza teraz, gdy nie mam zagwarantowanych regularnych zarobków, taki bufor bezpieczeństwa ma kolosalne znaczenie.
• Przez “ekwiwalent kosztów” rozumiem średnią, miesięczną kwotę wydatków uwzględniających zarówno wydatki regularne, jak i nieregularne. W przypadku tych ostatnich wystarczy zsumować wszystkie takie wydatki ponoszone przez cały rok i podzielić je przez 12, aby wiedzieć ile “kosztują” nas one co miesiąc. Ja dla uproszczenia dzielę roczną kwotę wydatków nieregularnych przez 10. To pozwala mi mieć dodatkowy “wentyl bezpieczeństwa” na te wydatki, o których zapomniałem. Jeśli stworzyłeś już prosty budżet domowy zgodnie z moimi zaleceniami, to powinieneś już wiedzieć o czym piszę.
• Jeśli w rodzinie zarabia tylko jedna osoba, to ryzyko utraty przez nią pracy wiąże się z utratą wszystkich przychodów całej rodziny. Poduszka bezpieczeństwa w takim przypadku powinna być większa. Przydatna byłaby także dobra polisa na wypadek nieszczęśliwych wypadków i śmierci – ale to temat na inny artykuł 🙂 Przykładowo: ja czuję się komfortowo dopiero wtedy, gdy wiem, że poduszka finansowa zabezpiecza moją Rodzinę na co najmniej 12 miesięcy, czyli taki horyzont, który pozwala bezpiecznie wypracować od podstaw nowy plan finansów, przeprowadzić bardziej drastyczne operacje, np. sprzedać / zamienić mieszkanie, jak również znaleźć alternatywne źródła przychodów.
• I w drugą stronę: jeśli w rodzinie zarabia dwójka dorosłych, to można sobie pozwolić na rozluźnienie wymagań w zakresie budowy poduszki finansowej. W tym przypadku utrata pracy przez jedną osobę, nie będzie jeszcze oznaczała tragedii – druga osoba nadal będzie co miesiąc otrzymywała pensję. To, jak duża powinna być w tym przypadku poduszka, może Ci pomóc policzyć kalkulator Excel, który załączyłem poniżej.

Jak budować nasze “poduszki”?

I tutaj jeszcze kilka słów na temat prawidłowej kolejności budowania “poduszek”:

• Jeśli jeszcze nie masz żadnych oszczędności, to najpierw zbuduj fundusz awaryjny w wysokości co najmniej 1000 zł.
• W dalszej kolejności zabierz się za rozprawienie się ze wszystkimi długami (poza kredytem hipotecznym i ew. studenckim). Warto nadpłacać je najszybciej, jak się da, np. zgodnie z metodą opisaną w tym artykule.
• Dopiero po wyjściu z długów, warto się zabrać za budowę “funduszu bezpieczeństwa” stanowiącego ekwiwalent 3-6 miesięcy kosztów (lub więcej).

Możesz zapytać mnie “no dobrze, ale jak budować taką poduszkę w praktyce?”. Znowu muszę wrócić do artykułu dotyczącego prostego budżetu domowego. W taki sam sposób, w jaki budujesz opisany tam fundusz awaryjny oraz fundusz wydatków nieregularnych, możesz budować także “fundusz bezpieczeństwa”, czyli właśnie poduszkę finansową.

Jak poduszka bezpieczeństwa ma się do opisywanego w tamtym artykule funduszu wydatków nieregularnych (FWN)? FWN z założenia nie zabezpiecza nas przed utratą przychodów. Jest tylko naszym funduszem celowym służącym do finansowania tych kosztów, które nie są stałymi kosztami comiesięcznymi, ale które na pewno pojawią się w ciągu roku kalendarzowego.

FWN może być (i powinien) elementem poduszki finansowej, ale należy pamiętać, że czym innym jest suma naszych rocznych kosztów nieregularnych, a czym innym całkowita suma kosztów rocznych. Jeśli jednak systematycznie pracowaliśmy i udało nam się zbudować FWN, to może okazać się, że jego aktualna wysokość pokrywa się z oczekiwaną przez nas wartością poduszki finansowej. Ale trzeba też mieć świadomość, że taka sytuacja będzie trwała tylko do momentu poniesienia dużych wydatków nieregularnych. Przykładowo: jeśli z funduszu wydatków nieregularnych pokryjemy koszt wakacji, to nasza rezerwa finansowa może ulec drastycznemu zmniejszeniu. Dlatego zalecam by fundusz bezpieczeństwa (poduszkę finansową) budować niezależnie od funduszu wydatków nieregularnych. Inne jest ich przeznaczenie. FWN z założenia planujemy rozdysponować (wydać zgromadzone tam pieniądze), a poduszki finansowej – z założenia planujemy nie ruszać – do momentu, gdy nie będzie to konieczne.

I tu dochodzimy do kolejnego istotnego tematu: gdzie i w jaki sposób przechowywać poszczególne fundusze?

Miejsce składowania poduszek

Z jednej strony nasze fundusze przechowywane powinny być w taki sposób, aby w razie potrzeby można było z nich sprawnie skorzystać. Z drugiej strony – nie chcemy, aby były dla nas zbyt łatwo dostępne. A już na pewno nie chcemy żeby mieszały się z pieniędzmi przeznaczonymi na codzienne wydatki.

Najprostszym i najskuteczniejszym rozwiązaniem jest umieszczenie tych pieniędzy na kontach oszczędnościowych lub lokatach terminowych. Jeśli posiadasz rachunki w kilku bankach, to fundusze warto umieścić tam, gdzie mamy najlepsze oprocentowanie, ale gdzie nie ma również naszego podstawowego konta ROR. W ten sposób utrudnimy sobie poniekąd dostęp do tych środków (aby nas nie korciło, by wykonać szybki przelew wewnętrzny).

Niektóre banki pozwalają już nadać własną nazwę rachunkom lub subkontom i warto z tej możliwości skorzystać. W nazwie można także umieścić docelową kwotę danego funduszu, co pozwoli nam na bieżąco monitorować (bez zastanawiania) czy osiągnęliśmy już pożądaną kwotę docelową, czy jeszcze nie. Przykładowo może to wyglądać następująco:

• FA 1000 zł – fundusz awaryjny. Rachunek oszczędnościowy lub lokata automatycznie odnawiana. Jeśli będziemy potrzebować tych pieniędzy, to pogodzimy się z utratą odsetek od lokaty.
• FNW 8000 zł – fundusz wydatków nieregularnych, który powinien być przechowywany na rachunku oszczędnościowym z możliwością comiesięcznego dostępu.
• FB 30 000 zł – fundusz bezpieczeństwa. Ten można zdecydowanie przechowywać na lokacie terminowej lub na rachunku oszczędnościowym, jeśli jego oprocentowanie zbliżone jest do lokaty.

Nie martwcie się za bardzo oprocentowaniem tych środków. Oczywiście lepiej, gdy jest ono wyższe niż niższe, ale ma ono drugoplanowe znaczenie. Kluczowe jest, by środki te były na podorędziu, dostępne w razie uzasadnionej potrzeby. To Wasze zabezpieczenie a nie inwestycja.

Oczywiście skoro mówimy o środkach na czarną godzinę, to nie można zapominać o niedawnych wydarzeniach na Cyprze i, np. opisywanych niedawno przez Zbyszka pomysłach obłożenia depozytów dodatkowym, 10-procentowym podatkiem. Dla własnego bezpieczeństwa warto rozważyć także trzymanie przynajmniej kilkuset złotych w gotówce w domu (np. na wypadek awarii banku / bankomatów), trochę walut, posiadania złota i innych alternatyw dla pieniądza. No i zdecydowanie wartościowym zasobem, którego nikt nam nie odbierze przez usunięcie cyferek zapisanych na kontach bankowych, jest nasza wiedza i umiejętności.

Czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal

Jeśli możesz sobie na to pozwolić, to dobrym pomysłem jest ustawienie stałego przelewu co miesiąc z konta, na które dostajesz wypłatę, na konto konkretnego funduszu, którego budową aktualnie się zajmujesz. Nie musi to być duża kwota, ale warto by znikała z Twojego ROR-u automatycznie. Z praktyki wiem, że znacznie trudniej jest wyłączyć stałe, “bezbolesne” zlecenie, niż nie robić nic 🙂

I analogicznie: dużo trudniej zmusić się do wykonania “ręcznego” przelewu na konto funduszu – zwłaszcza wtedy, gdy planujemy go wykonać dopiero na końcu uiszczania wszystkich płatności comiesięcznych. Gdy na koncie zostaje mało pieniędzy, to łatwo jest nam przełożyć zasilenie naszych “poduszek” na końcówkę miesiąca “gdy coś nam zostanie” lub na kolejny miesiąc.

Ile czasu potrzeba na zbudowanie od zera wszystkich trzech funduszy oszczędnościowych? To zależy od tego, ile jesteśmy w stanie odkładać co miesiąc. Równie dobrze może to potrwać kilka miesięcy, jak i kilka lat. Jedno jest pewne – opóźnianie momentu rozpoczęcia odkładania pieniędzy na pewno nie przyspieszy budowy “poduszek”.

A co, gdy mamy już fundusz awaryjny i poduszkę bezpieczeństwa?

Brawo! Teraz możesz już myśleć o inwestowaniu nadwyżek finansowych. Ale odradzam pośpiech. Potraktuj inwestowanie, jak każdą inną dziedzinę, którą przychodzi Ci się w życiu zajmować. Przykładowo: Czy jeśli chcesz zbudować dom, to bierzesz pierwszy projekt z brzegu? Czy zabierasz się za budowę bez przygotowania? A może jeszcze zanim złożysz wniosek o pozwolenie na budowę, to kupujesz dachówkę? Albo powierzasz pracę budowlańcowi na piękne oczy lub na podstawie jego wyglądu? A może podpisujesz z nim umowę bez dokładnego przeczytania jej warunków? Założę się, że nie, bo jesteś wystarczająco inteligentny, by wiedzieć, że działając w ten sposób łatwiej jest umoczyć pieniądze niż zbudować dom.

I pomimo, że przykład budowy domu lub wyboru samochodu, przemawia do większości osób, to zadziwiające jest, jak wiele tych samych osób podejmuje swoje decyzje inwestycyjne bez odpowiedniego przygotowania. Bez odpowiedniej edukacji, bez określenia swoich celów inwestycyjnych (skąd będą wiedzieć, czy go osiągnęły?), bez racjonalnej decyzji co do akceptowanego poziomu ryzyka i wysokości maksymalnych strat, jakie gotowe są ponieść, i bez zastanowienia się nad tym, na ile poszczególne formy inwestowania pasują do ich preferencji.

Panaceum na te bolączki jest przede wszystkim właściwa edukacja – a to właśnie staramy Ci się zapewnić w ramach cyklu “Elementarz Inwestora”. Już w piątek na blogu APP Funds, będziesz mógł zapoznać się z listą dostępnych bezpłatnie materiałów, które pomogą “wgryźć się” w temat, zanim jeszcze rozpoczniemy nasze inwestowanie.

I nawet jeśli stwierdzisz, że najbliższy rok upłynie Ci na porządkowaniu Twoich finansów osobistych i że za wcześnie jeszcze na inwestowanie, to warto żebyś przyglądał się naszej akcji systematycznie poszerzając swoją wiedzę.

Od każdej reguły są wyjątki

W tym artykule przedstawiłem tylko podstawowy scenariusz budowania zaplecza finansowego, ale istnieją od niego różne odstępstwa. Wszystko zależy od indywidualnej sytuacji każdej osoby. Przykładowo:

• Jeśli masz duże przychody i duże nadwyżki finansowe, to równolegle do spłacania długów możesz próbować inwestować niewielkie kwoty traktując to jako inwestycję we własną edukację.
• Jeśli jesteś emerytem, to Twoja poduszka finansowa może być mniejsza. Twoje wynagrodzenie z ZUS w chwili obecnej można uznać za pewne 🙂
• Jeśli jesteś pracownikiem, który nie musi się martwić o swoje zatrudnienie, np. służb mundurowych lub zawodu, w którym trudno jest być bezrobotnym, to Twoja poduszka finansowa także może być odpowiednio mniejsza, ale zdecydowanie odradzam, by była niższa niż ekwiwalent 3-miesięcznych kosztów.

Co dalej? Jeśli spodobał Ci się ten artykuł, to będę bardzo wdzięczny, jeśli podzielisz się nim ze swoimi znajomymi – czy to mailem, czy to udostępniając link na Facebooku. Każde wsparcie w tej postaci jest na wagę złota. Nie promuję tego bloga w inny sposób niż przez znajomych, znajomych znajomych oraz ich znajomych 🙂 Miło mi będzie, jeśli dzięki Tobie informacje te przydadzą się kolejnym Czytelnikom.

A jeśli nie chcesz, aby ominął Cię żaden artykuł “Elementarza Inwestora”, to koniecznie zapisz się na specjalny newsletter, który pomoże Ci śledzić tą akcję (inny niż podstawowy newsletter mojego bloga). Zapisać możesz się tutaj.

Naprawdę gratuluję Ci, jeśli udało Ci się przeczytać ten artykuł. Wiedz, że jesteś prawdopodobnie w elicie społeczeństwa 🙂 Udanego dnia!